Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΞΙΩΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Νικολίτσα Γεωργοπούλου

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΞΙΩΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται σαν ελπίδα για το μέλλον της φιλοσοφίας μια νέα τάση, που σαν αιτίες της μπορούν να αναφερθούν η αμηχανία, ο αποπροσανατολισμός και η απελπισία του σύγχρονου ανθρώπου. Οι ελπίδες που εναπόθεσε ο άνθρωπος στην επιστήμη, την τεχνική, την πολιτική και την οικονομία δεν εδικαιώθησαν. Έτσι με την πάροδο του χρόνου εμφανίζεται και πάλι η αναγκαιότητα του καθαρού φιλοσοφικού στοχασμού, που αποβλέπει στην επίτευξη μιας δίκαιης διαμόρφωσης του ιδιωτικού και δημόσιου βίου. Κυριαρχεί η αξίωση για μια ζωντανή φιλοσοφία, που να ασχολείται με προβλήματα ουσιώδη για την απειλούμενη ανθρώπινη ύπαρξη και αναγκαία για τη σημερινή θέση του ανθρώπου στον κόσμο. Κύρια προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας τέτοιας φιλοσοφίας αποτελεί η απαίτηση της εποχής, ότι η φιλοσοφία πρέπει να γράφεται σε μια γενικά κατανοητή γλώσσα, χωρίς να της λείπει βέβαια και η ομορφιά της ιδιαιτερότητας της φιλοσοφικής γλωσσικής διατύπωσης. Γιατί η γλώσσα είναι η μορφή, η έκφραση του πνεύματος. Είναι η σημαντική της δύναμης, του ρυθμού και της ζωής του πνεύματος. Το πνεύμα ζωοποιείται με τη γλώσσα και φανερώνει μέσω αυτής τη σαφήνειά του. Αν η γλώσσα είναι εξογκωμένη, ασαφής και εξεζητημένη, άτονη και τετριμμένη, τότε τέτοιο είναι και το πνεύμα που εκφράζει. Αν η γλώσσα είναι καθαρή και σαφής, γεμάτη ζωή και χάρη, τέτοιο είναι και το πνεύμα, την εικόνα του οποίου και μαρτυρεί.
Την πρωταρχική αιτία της φιλοσοφίας πρέπει να αναζητήσουμε στην «περιορισμένη πνευματική ικανότητα» του ανθρώπου για αναζήτηση και στις πνευματικές του δυνατότητες για τη σύλληψη του καθ’ αυτού είναι, της σύνολης πραγματικότητας. Το φιλοσοφείν είναι μόνο ανθρώπινη ικανότητα. Τα ζώα ουδεμία σχέση έχουν με την αλήθεια και ο Θεός δεν έχει ανάγκη την αγάπη για την αλήθεια, αφού ο ίδιος ορίζεται σαν αλήθεια και σοφία. Η πραγματικότητα της περιορισμένης ανθρώπινης πνευματικής ικανότητας σημαίνει ότι τη «δυνατότητα του φιλοσοφείν» της κατέχουν όλοι, πλην όμως προϋπόθεση είναι η βίωση των μοτίβων εκείνων, που προσδιορίζουν το φιλοσοφικό τρόπο διανόησης και ο αγώνας του ατελούς εγώ να εξέλθει από την αναυθεντική του κατάσταση, προσανατολιζόμενο στην καθαρά πνευματική σφαίρα του είναι.
Κάθε άνθρωπος φιλοσοφεί γενικά με τον τρόπο του. Το αίνιγμα της καταγωγής, της παρουσίας στον κόσμο και το πρόβλημα του μέλλοντος προβληματίζει κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Η ανάγκη απάντησης σ’ αυτά τα αινίγματα δίνει σε κάθε άνθρωπο το δικαίωμα να σκέπτεται. Οι ερωτήσεις των παιδιών έρχονται σε επιστέγασμα αυτής της διατύπωσης: Το παιδί απορεί, και ενώ προσπαθεί να σκεφτεί ότι είναι κάποιος άλλος, διαπιστώνει συνεχώς ότι είναι αυτός ο ίδιος. Το παιδί αυτό εγγίζει με βεβαιότητα την αρχή της συνείδησης του είναι μέσα στο πλαίσιο της αυτοσυνειδησίας. Κάποιο παιδί ακούγοντας την ιστορία της δημιουργίας του κόσμου «...εν αρχή ο Θεός εποίησε...» ερωτά: Τι υπήρχε πριν από αυτή την αρχή; Με την απάντηση που παίρνει βιώνει τα όρια της ερώτησης – έρευνας, βιώνει το ότι δεν ημπορεί να πάρει ολοκληρωτική απάντηση.
Ο άνθρωπος αναζητάει την εξασφάλιση. Η φύση και η ανθρώπινη κοινωνία πρέπει να εγγυηθούν για την ύπαρξη. Στην κυριαρχία όμως της φύσης υπάρχει το «αλογάριαστο» και έτσι η διαρκής απειλή. Η σκληρή εργασία, η ασθένεια και ο θάνατος δεν ημπορούν να καταργηθούν.
Απέναντι όμως στο αναξιόπιστο του κόσμου υπάρχει και το αντίθετό του, το αξιόπιστο, το έμπιστο: H πατρίδα, οι πρόγονοι, η οικογένεια, οι φίλοι. Υπάρχει η ιστορική αρχή της παράδοσης στην πίστη, στη γλώσσα, στην ποίηση, στην τέχνη , στη σκέψη. Αλλά και η σύνολη παράδοση δεν παρέχει απόλυτη ασφάλεια, απλώς είναι ένας οδοδείχτης μέσα στην αναξιοπιστία της κοσμικής πραγματικότητας. Οι οριακές καταστάσεις, θάνατος, σύμπτωση, ενοχή και το αναξιόπιστο του κόσμου δείχνουν το ναυάγιο, την αποτυχία του ανθρώπου. Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος πληροφορείται την αποτυχία του, αν η αποτυχία του παραμένει κρυμμένη και τον κυριεύει μόνο στο τέλος του, ή αν την βλέπει πάντοτε παρούσα σαν όριο της ύπαρξής του, αν την αντιμετωπίζει με λύσεις και καθησυχαστικά μέσα ή την αποδέχεται στη σιωπή, θεμελιώνει το ανθρώπινο γίγνεσθαι.
Η ιστορία της φιλοσοφίας είναι η ιστορία του ανθρώπου μέσα στον κόσμο, αφού αναζητά συνεχώς τις λύσεις των ανθρώπινων προβλημάτων. Τα προβλήματα όμως δεν τελειώνουν ποτέ και οι λύσεις που κάθε φορά δίδονται, δεν είναι μοναδικές. Ένα κλειστό, αποτελεσμένο κοσμοείδωλο δεν είναι δυνατό, γιατί ο κόσμος σαν όλο, σαν χωροχρονική πραγματικότητα δεν είναι πλήρως συλληπτός. Ότι κατακτιέται είναι μόνο αποσπάσματα στο χώρο της ιδέας του όλου. Αν η φιλοσοφία έκλεινε το περί του όντος ερώτημα, αν κατέληγε σε ένα κυκλικό κοσμοείδωλο, η φιλοσοφική απορία δεν θα είχε πια λόγο ύπαρξης, ο φιλοσοφικός νους θα ήταν πια ανύπαρκτος. Ο λίθος όμως του Σίσυφου εξακολουθεί να υπάρχει. Πάντα σε κάθε εποχή κάποιος νέος φιλοσοφικός νους αναλαμβάνει να τον οδηγεί προς την κορυφή, έως ότου ξανακυλήσει πάλι.
Η φιλοσοφία πιστεύει σε κείνο που δεν γνωρίζει. Σε κείνο που δε θα μάθει ποτέ. Τη μεγάλη απορία δεν θα την προωθήσει στο τέλος. Μένει ερωτηματικό αν θα γενεί να αλλάξει η πορεία του ανθρώπου.
Και όμως: Ο άνθρωπος δεν έχει πει ακόμη την τελευταία λέξη. Το αριστοτελικό «τι το ον; το αεί ζητούμενον και το αεί απορούμενον» είναι το μόνο που θα περιμένει απάντηση.