Ο δάσκαλος, το BULLYING και το κουτί της Πανδώρας...

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ,

(το οποίο αποστέλλει ο ΜΕΝΤΟΡΑΣ σε σχολεία και άλλους ενδιαφερόμενους)

1. Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;

Eίναι η χρήση βίας μεταξύ μαθητών, ή παιδιών παρόμοιας ηλικίας, με σκοπό να προκαλέσει πόνο και
αναστάτωση, όπως:

Σωματική βία (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κλπ.) «Κάθε μεσημέρι,
στο δρόμο προς το σπίτι, με περίμενε η ίδια παρέα για να με χτυπήσει, μου έσκιζαν και τα ρούχα….»

Συναισθηματική βία (σκόπιμη απομόνωση του παιδιού, να λερώνουν, να κρύβουν, να καταστρέφουν τα
πράγματά του, να το εκβιάζουν για χρήματα, να το απειλούν κλπ.) «Δε φτάνει ότι δεν με έκαναν παρέα,
είχαν απειλήσει κι όλα τα υπόλοιπα κορίτσια ότι όποια μου μίλαγε θα έβρισκε το μπελά της..»

Λεκτική βία (κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης, κακά σχόλια για την
εθνική προέλευση ή την οικονομική κατάσταση ενός παιδιού και της οικογένειάς του, χειρονομίες,
συκοφαντικά γκράφιτι κλπ.) «Με κοροϊδεύανε για το χρώμα μου, με λέγανε βρωμιάρη κι έκαναν ότι
μύριζα άσχημα μόλις τους πλησίαζα..»

Σεξουαλική βία (ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, χυδαία γράμματα και εικόνες,
πειράγματα κλπ.) «Συνέχεια με στρίμωχνε και προσπαθούσε να μου βάλει χέρι .Δεν μου άρεσε, δεν
ήταν παιχνίδι, τον φοβόμουνα, κι αυτός έλεγε σε όλους ότι τα θέλω. Στο τέλος δεν ήθελα να πάω
σχολείο..»

Ηλεκτρονική βία (χρήση Ίντερνετ, email, chat room, και κινητών με κλήσεις και sms με προσβλητικό
και απειλητικό περιεχόμενο, χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή και την ταπείνωση του παιδιού)
«Άνοιξαν ξαφνικά την τουαλέτα, μ΄ έβγαλαν φωτογραφία με το κινητό και μετά την έδειχναν τα άλλα
παιδιά..»

ΑΝ ΣΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ ΚΑΤΙ ΠΑΡΟΜΟΙΟ, ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΜΟΝΟΣ!

ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΠΑΙΔΙΑ ΠΕΦΤΟΥΝ ΘΥΜΑΤΑ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥΣ.

ΔΕ ΦΤΑΙΣ ΕΣΥ - ΥΠΑΡΧΕΙ ΒΟΗΘΕΙΑ!

2. Ποια είναι τα σημάδια και οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού στα θύματα;

Το παιδί επιστρέφει σπίτι πεινασμένο, με σχισμένα ρούχα, κατεστραμμένα βιβλία, του λείπουν
πράγματα, ζητά ή κλέβει χρήματα (για να τα δώσει στον θύτη-εκβιαστή), χάνει συνέχεια το κολατσιό
του ή τα χρήματά του

Έχει ανεξήγητες μελανιές-χτυπήματα και δίνει απίθανες εξηγήσεις για αυτά.

Το παιδί γίνεται ανεξήγητα επιθετικό στο σπίτι, παράλογο, προκαλεί φασαρίες, επιτίθεται σε άλλα
παιδιά ή αδέρφια

Φοβάται να χρησιμοποιήσει το κινητό ή το email και τρομάζει όταν λαμβάνει μήνυμα στο κινητό

Φοβάται να περπατήσει μόνο στο σχολείο κι εκλιπαρεί να το πάνε σχολείο με το αμάξι

Δεν θέλει ούτε να χρησιμοποιήσει το λεωφορείο και αλλάζει διαδρομή πηγαίνοντας προς το σχολείο

Δε θέλει να πηγαίνει σχολείο, κάνει απουσίες/κοπάνες

Δείχνει ανήσυχο/χάνει την αυτό-πεποίθησή του

Αρχίζει να τραυλίζει. Σταματά να τρώει. Κλαίει πριν κοιμηθεί/έχει εφιάλτες. Απειλεί με αυτοκτονία

Πέφτει η σχολική του επίδοση

«Η κάθε μέρα που έπρεπε να πάω σχολείο ήταν ένα μαρτύριο-ωχ, άλλη μια μέρα, μακάρι να μπορούσα
να φύγω και να δουλέψω οικοδομή..»

Πολλά παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο και τραυματίζονται ψυχικά για όλη τους τη ζωή.

Ο σχολικός εκφοβισμός ΠΟΝΑΕΙ- δεν έχει πλάκα!

3. Τι να κάνει το παιδί-θύμα

Δεν φταις εσύ! Μην πιστεύεις αυτά που λένε. Πολλά αξιόλογα παιδιά πέφτουν θύματα των
συμμαθητών τους και όταν μεγαλώνουν πετυχαίνουν στη ζωή τους. Κανένα από αυτά δεν έφταιγε.
Η βία είναι ευθύνη του εκφοβιστή.

Μην απαντάς στις κοροϊδίες, μη στεναχωριέσαι για αυτά που λένε, μη δίνεις καμιά σημασία.

Μπορείς απλώς να πεις «πίστευε ότι θέλεις» ή «άποψή σου» και να αγνοήσεις οποιαδήποτε άλλη κουβέντα.

Αν επιμένουν, κοίταξέ τους στα μάτια και πες τους καθαρά και σταθερά ΣΤΑΜΑΤΑ ή ΠΑΡΑΤΑ ΜΕ ΗΣΥΧΟ και φύγε.

Αν σου πήραν κάτι, επέμενε να επαναλαμβάνεις αυτό που θες να πεις (όπως ένας δίσκος που
έχει κολλήσει) ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις του άλλου. π.χ. «Δώσε μου το μολύβι μου πίσω».
Πες αυτό που συνέβη στο δάσκαλό σου, στην οικογένειά σου, σε κάποιον άλλον ενήλικα που θα σε
βοηθήσει. Δεν είναι ντροπή να το πεις και δεν είναι «κάρφωμα».Αν δε μιλάς, εξυπηρετείς τον
εκφοβιστή. Να αναφέρεις ξεκάθαρα τι ακριβώς συνέβη, πότε, πού και από ποιους, προσπάθησε να
κρατάς αποδείξεις.

Αν φοβάσαι μη σε χτυπήσουν, φρόντιζε να είσαι πάντα με κάποιο φίλο, είτε μέσα είτε έξω από
στο σχολείο.

Αν σε εκφοβίζει ολόκληρη παρέα, πιάσε το πιο αδύναμο μέλος της και πες του ότι αυτό δεν
είναι σωστό και αν θα του άρεσε να του φέρονταν εκείνου έτσι.

Έχεις το δικαίωμα να λες όχι, χωρίς να απολογείσαι και χωρίς να χαμογελάς. Έχεις το δικαίωμα να σου
φέρονται με σεβασμό. Έχεις το δικαίωμα να κάνεις λάθη και να επανορθώνεις. Έχεις το δικαίωμα να
αρνείσαι αυτό που σου ζητούν οι άλλοι, χωρίς να νιώθεις ένοχος ή εγωιστής. Έχεις το δικαίωμα να
ζητάς αυτό που θες κι άλλος να σου αρνηθεί. Έχεις το δικαίωμα να λες «δεν ξέρω», να σε ακούν, να σε
παίρνουν στα σοβαρά, να ρωτάς τις απορίες σου. Έχεις το δικαίωμα να αλλάξεις σχολείο-ζήτησε από
τους γονείς σου να βρουν ένα σχολείο όπου νιώθεις ασφαλής.

4.Τι να κάνουν οι γονείς του θύματος

Να μιλάτε καθημερινά με το παιδί σας, να το ρωτάτε για το πώς πέρασε στο σχολείο, να
συζητάτε μαζί του. Τα παιδιά συνήθως ντρέπονται και κρατούν τον εκφοβισμό κρυφό από τους
ενήλικες. Πείτε στο παιδί ότι έπραξε σωστά που σας μίλησε κι ότι πρέπει πάντα να σας αναφέρει ό,τι
συμβαίνει.

Παρατηρείστε αν το παιδί σας δείχνει τα παραπάνω σημάδια ότι έχει πέσει θύμα. Μην το
αμελήσετε, μην πείτε "δε βαριέσαι, παιδιά είναι", ή "δε παθαίνει τίποτα, ας γίνει σκληρός".

Σημειώστε όσες περισσότερες λεπτομέρειες γίνεται, από τα περιστατικά, ώστε να κάνετε
αναφορά με στοιχεία

Τονίστε στο παιδί ότι δε φταίει αυτό, δεν έχει κάτι κακό. Τονώστε του την αυτο-πεποίθηση
και διδάξτε του να επαινεί τον εαυτό του

Διδάξτε του να στέκεται όρθιο με αυτοπεποίθηση, να κοιτά στα μάτια, να λέει δυνατά
‘ΣΤΑΜΑΤΑ’ ή ‘ΠΑΡΑΤΑ ΜΕ’ και να φεύγει

Αναφέρετε συγκεκριμένα περιστατικά, στο δάσκαλο. Ανάλογα με το αν θα υπάρξει αλλαγή,
μιλήστε στο διευθυντή ή τις αρμόδιες Διευθύνσεις Εκπαίδευσης. Κινητοποιιείστε κι άλλους γονείς να
διαμαρτυρηθούν, συνεργαστείτε ενεργά μαζί τους και εμπλακείτε στη σχολική ζωή των παιδιών σας
υποστηρικτικά. Μην αδιαφορείτε- παρακολουθήστε τις συναντήσεις του Συλλόγου γονέων και
κηδεμόνων και με δική σας πρωτοβουλία θίξτε το θέμα του σχολικού εκφοβισμού και ζητήστε στήριξη
από ειδικούς.

Συνεχίσετε στενή επικοινωνία με το παιδί, για να βεβαιωθείτε ότι δεν θα ξαναρχίσουν τα
ίδια. Αν το παιδί χρειαστεί, ζητήστε ψυχολογική στήριξη από κατάλληλο επαγγελματία
Συμβουλεύστε το παιδί σας να προσέχει σε ποιον δίνει τον αριθμό του κινητού του
τηλεφώνου και τη διεύθυνση του email του

Σε καμία περίπτωση μη δεχτείτε τις αφορμές που χρησιμοποιεί ο θύτης ως
δικαιολογημένες. Αν για παράδειγμα κοροϊδεύουν το παιδί σας επειδή φορά γυαλιά, το να του
βάλετε φακούς επαφής, εμμέσως δικαιολογεί το θύτη και αποφεύγει την ουσία του προβλήματος:
την επιθετική τάση του παιδιού-θύτη.

Αν το παιδί επίμονα αρνείται να πάει σχολείο, επειδή φοβάται, με το απειλήσετε ή το
πιέσετε. Αυτό απλώς θα επιδεινώσει την ψυχική του φόρτιση. Ζητήστε δικαιολογητικά από
κάποιον γιατρό που καταλαβαίνει το πρόβλημα, καθώς αναζητείτε στήριξη για το παιδί, ή
μελετάτε την περίπτωση αλλαγής σχολείου.

Απασχολείτε το παιδί σε άλλες ομαδικές δραστηριότητες (αθλητισμό, προσκοπισμό, καλλιτεχνικά
κλπ.), όπου έχει την ευκαιρία να κάνει νέους φίλους και να νιώθει ασφαλές.

Αν το παιδί τραυματιστεί από τους εκφοβιστές, ενημερώσετε και την αστυνομία και γνωστοποιείστε
στο σχολείο ότι έχετε ενημερώσει την αστυνομία. Απαιτείστε από το σχολείο να ενημερώσει τους γονείς
του παιδιού-εκφοβιστή

Αν δεν αλλάζει η κατάσταση, αλλάξτε σχολείο! Στο νέο σχολείο, ρωτήστε αν υπάρχουν εκεί
εκφοβιστές και πώς αντιμετωπίζει το σχολείο το φαινόμενο αυτό. Ρωτήστε για το νέο σχολείο: είναι
ανεκτοί εκεί οι εκφοβιστές; Συλλέξτε πληροφορίες από άλλους μαθητές και γονείς και ιδιαίτερα από
μαθητές ταλαντούχους, ευαίσθητους και ικανούς, οι οποίοι γίνονται συχνά θύματα εκφοβισμού. Είναι
σημαντικό οι γονείς να ζητούν πληροφορίες και να ωθούν έτσι τη σχολική κοινότητα να λάβει θέση στο
θέμα αυτό

Αν μάθετε μέσω του παιδιού σας, ότι κάποιο άλλο παιδί θυματοποιείται, συζητείστε το στο
σχολείο: Το άλλο παιδί μπορεί να μην έχει πει τίποτε, να μην έχει επαρκή υποστήριξη από το σπίτι του
και βοηθάτε ολόκληρη την τάξη με το ενδιαφέρον σας

ΠΟΤΕ ΜΗ ΣΤΕΛΝΕΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΝ ΥΠΟΠΤΕΥΕΣΤΕ ΟΤΙ ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΕΣ!

5.Τι να κάνουν οι γονείς του δράστη

Σταματήστε το παιδί αμέσως μόλις παρατηρήσετε επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σας
προς άλλα παιδιά. Εφαρμόστε σταθερά όρια και ποινές με συνέπεια. Οι ποινές ΔΕΝ περιλαμβάνουν
σωματική τιμωρία

Συζητείστε μαζί του για το τι μπορεί να του συμβαίνει- μήπως το απασχολεί ή στεναχωρεί
κάτι. Εξηγείστε του ότι η συμπεριφορά αυτή είναι απαράδεκτη και ότι το αντίκτυπο στα άλλα παιδιά
είναι πολύ βαρύ.

Αποθαρρύνετε άλλα μέλη της οικογενείας σας να παρουσιάζουν εκφοβιστικές συμπεριφορές

Διδάξετε στο παιδί σας τεχνικές χαλάρωσης και τρόπους επίλυσης συγκρούσεων, χωρίς βία : πώς να
λένε όχι και πώς να ζητούν αυτό που θέλουν με ευγενικό τρόπο

Μη χτυπάτε τα παιδιά ως τιμωρία για την επιθετική τους συμπεριφορά. Τους διδάσκετε
ακριβώς αυτό που θέλετε να σταματήσουν: τη βία. Προτιμήστε την αφαίρεση προνομίων ως τιμωρία

Συζητείστε με το δάσκαλο για την αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού
σας. Επικοινωνήστε με τους γονείς του παιδιού-θύματος και καθησυχάστε τους ότι αντιμετωπίζετε το
πρόβλημα.

Επαινείτε και ενισχύετε το παιδί σας κάθε φορά που επιδεικνύει συνεργατικές και φιλικές
συμπεριφορές προς άλλα παιδιά .Αν το παιδί εκφοβίζει επειδή είναι απομονωμένο, προσπαθήστε να το
βοηθήσετε να βρει έστω κι έναν φίλο, στον οποίο θα φέρεται με σεβασμό.

Προσπαθήστε να του δώσετε πρωτοβουλίες και ευθύνες, να το εντάξετε σε δημιουργικές
δραστηριότητες, όπως εθελοντισμό.

Αν το παιδί εκφοβίζει επίμονα και καταναγκαστικά, ίσως είναι χρήσιμη η ψυχοθεραπευτική βοήθεια,
ενώ αν πάσχει από σύνδρομο υπερκινητικότητας η συνδρομή του παιδιάτρου να βοηθήσει.

6.Τι να κάνουν οι εκπαιδευτικοί

Ο εκφοβισμός είναι πρόβλημα σχολικής πειθαρχίας. Οι εκπαιδευτικοί έχουν ευθύνη για την
ασφάλεια των παιδιών και τη δημιουργία πολιτισμένου κλίματος στο σχολείο. Κάθε φαινόμενο
εκφοβισμού θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και από τη ρίζα του.

Εξηγείστε από την πρώτη ημέρα στα παιδιά τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός κι ότι είναι ευθύνη
όλων των παιδιών να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Μαθητές, που εκφοβίζουν στη γειτονιά, δεν
τολμούν να το κάνουν σε σχολεία, όπου οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και οι παραβάσεις τους τιμωρούνται
πάντα.

Προτείνετε στα παιδιά να κάνουν μια μικρή έρευνα στο σχολείο σχετικά με το σχολικό εκφοβισμό:

Θα δώσει χρήσιμες πληροφορίες και θα ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σχετικά με το θέμα Αναρτήστε σε
κάθε τάξη το σύνολο των κανόνων συμπεριφοράς

Διδάξτε τα παιδιά να σέβονται τις διαφορές μεταξύ τους. Διδάξτε στα παιδιά τεχνικές
διεκδικητικότητας και ενίσχυσης αυτό-πεποίθησης

Διδάξτε σε όλα τα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι. Κανείς δεν πρέπει να
ανέχεται τον εκφοβισμό, αλλά να τον αναφέρουν.

Μην περιμένετε μόνο από τα παιδιά ή τους γονείς να σας καταγγείλουν κάτι. Παρατηρείτε-έχετε το
νου σας!

Μιλήστε με το παιδί-θύμα ιδιαιτέρως, καθώς και στα υπόλοιπα παιδιά ξεχωριστά για να μάθετε αν
παρόμοια περιστατικά έχουν ξανασυμβεί. Κρατήστε σημειώσεις. Καθησυχάστε το παιδί-θύμα ότι δε
φταίει εκείνο κι ότι θα αντιμετωπισθεί.

Μιλήστε στο παιδί-θύτη ιδιαιτέρως για τη συμπεριφορά του, τις συνέπειες και τις κυρώσεις που θα
έχει αν συνεχίσει. Μην πιστεύετε ψευτο-δικαιολογίες, ότι απλά παίζαμε και γελάγαμε: Αν ήταν παιχνίδι
διασκέδαζαν και γέλαγαν όλοι;

Κρατήστε τις γραπτές μαρτυρίες και παρουσιάστε τις στο σύλλογο διδασκόντων και τους γονείς
των εμπλεκόμενων παιδιών. Ζητήστε από τους συναδέλφους να είναι επίσης σε επιφυλακή

Δώστε κατάλληλη ποινή στον εκφοβιστή (όχι σωματική τιμωρία, ούτε ταπεινώσεις κι εξευτελισμοί).
Επιμείνετε από τον εκφοβιστή να ζητήσει συγνώμη από το παιδί-θύμα, καθώς και να επιστρέψει ότι
πράγματα ή χρήματα του έχει αποσπάσει. Ενημερώστε τους γονείς του θύτη.

Προσπαθήστε να σπάσετε την κλίκα των εκφοβιστών, αν έχει δημιουργηθεί κάτι τέτοιο. Συνήθως
το πιο επιθετικό παιδί δρα ως αρχηγός, ενώ άλλα παιδιά ακολουθούν από φόβο. Κρατήστε στενότερη
επιτήρηση στο επιθετικότερο παιδί και προσπαθήστε να προσανατολίσετε τα υπόλοιπα παιδιά σε άλλες
δραστηριότητες και σε υποστήριξη των συμμαθητών τους

Παρακολουθήστε την πορεία των πραγμάτων. Μήπως μετά από λίγο καιρό συμβαίνουν πάλι τα
ίδια?Αν δεν μπορείτε να το αντιμετωπίσετε μόνος/η, συζητήστε το με το σύλλογο διδασκόντων, την
προϊστάμενη αρχή της περιφέρειας σας και ζητήστε εγγράφως τη συνδρομή τους καθώς και τη
συνδρομή ειδικού.Αν υπάρξει σοβαρός τραυματισμός, ενημερώστε την τοπική αστυνομία.
Επιτηρείτε για περιστατικά εκφοβισμού στα διαλείμματα, στις αυλές, στις εκδρομές. Αν το παιδί-
θύμα είναι απομονωμένο, σκεφτείτε με ποια άλλα παιδιά θα ταίριαζε και μιλήστε σε αυτά για να κάνουν
παρέα

Να είστε συνεπείς και δίκαιοι στις παραβάσεις κανόνων συμπεριφοράς. Δημιουργήστε κουτί
παραπόνων στην τάξη, όπου τα παιδιά ανώνυμα καταθέτουν όσα συμβαίνουν. Η ακόλουθη συζήτηση
προωθεί την υπευθυνότητα, χωρίς να μειώνει πρόσωπα .

Η πρόληψη της βίας και η αρμονική συνύπαρξη θα πρέπει να είναι στην καρδιά των στόχων της
παιδείας μας:τέτοια θέματα μπορούν να ‘δουλεύονται’ σε οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο.

Πρεκατέ Βικτωρία, Φεβρουάριος 2007

Για περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια

Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας, τηλ. 197 ή 210-197, όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα

Χαμόγελο του Παιδιού, τηλ. 1056, όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα. Δέχεται και
ανώνυμες καταγγελίες για παιδική κακοποίηση
Τμήμα Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, τηλ. 1890, email: ccu@ath.forthnet.gr
Συνήγορος του Πολίτη, Κύκλος για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τηλ. 800.11.32.000
Γραμμή Σύνδεσμος, 801 801 1177
Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 210-7715791, 210-7793648

ΜΕΝΤΟΡΑΣ
Για την Παιδική Προστασία και Ευημερία
Μη κερδοσκοπικό σωματείο, υπό αναγνώριση
Tηλ. 210-9923920, info@mentoras.org, www.mentoras.org
Μέντορας ο [mendoras] O5: χαρακτηρισμός για συνετό σύμβουλο και φίλο. [λόγ.< αρχ. Μέντωρ-ορα
(σύμβουλος του Τηλέμαχου στην Οδύσσεια)]

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδώ, [Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη] Α.Π.Θ.

Η Β α γ γ ε λ ί τ σα

Η Βαγγελίτσα, ένα ορφανό κοριτσάκι, δυσκίνητο, δειλό και περιορισμένων δυνατοτή-
των, είναι παραμερισμένη από τους συμμαθητές της, που άλλοτε την κοροϊδεύουν και
άλλοτε τη λυπούνται. Η μόνη που επιμένει να βλέπει τη Βαγγελίτσα ίδια με τα άλλα
παιδιά είναι η δασκάλα της, που καταβάλλει συνεχώς προσπάθειες για τη βελτίωση
της, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι ένα ενδια-
φέρον τμήμα του διηγήματος «Η Βαγγελίτσα», από το βιβλίο της Έλλης Αλεξίου Σκλη-
ροί αγώνες για μικρή ζωή.

Ο πρώτος περίπατος που γίνηκε ήτανε σε μιαν αμμουδερή ακρογιαλιά. Άμα φτιάξα-
νε τα παιδιά φούρνους και ψωμιά στην άμμο, και παίξανε κυνηγητό με τα κύματα,
καθίσανε αποσταμένα να φάνε. Μόνο η Βαγγελίτσα καθισμένη μακριά από τις άλ-
λες, κατάντικρυ στον ήλιο, π ου βασίλευε και της χρύσιζε τα ολόξανθα μαλλιά (είχανε
φουντώσει με τον αέρα και της σκέπαζαν το πρόσωπο), έτρωγε το ψωμί και τις σταφίδες
π ου είχε χυμένες στην ποδιά της.

— Γιατί είσαι μόνη σου, Βαγγελίτσα, τη ρώτησε η δασκάλα της, και δεν πας με καμιά
παρέα;

— Δε με θέλουνε, γιατί δεν ξέρω να παίζω και τους τα χαλνώ.

Αυτό το έλεγε φυσικά, δίχως παράπονο. Το 'ξερε κι εκείνη π ως υστερούσε από τις
άλλες και το 'χε πάρει απόφαση. Μόνο η δασκάλα δεν εννοούσε να το πάρει απόφαση
και να πάψει να τη βασανίζει. Κι έπρεπε αλήθεια να την αφήσει τη Βαγγελίτσα πια ήσυχη,
γιατί για το χατίρι της αδικούσε τ' άλλα παιδιά, τα πολλά, γι' αυτήν που ήτανε μια. Πόσες
φορές δεν ξόδευε και τη μισή ώρα του μαθήματος για λόγου της!

— Βγάλε, Βαγγελίτσα, πάνω στο θρανίο σου τέσσερα φασόλια!

— Τέσσερα, απαντούσε η Βαγγελίτσα από μέσα της και δίχως να σηκώνει το κεφάλι.

— Πες το δυνατά! Φωναχτά!

Μα η Βαγγελίτσα ακούγοντας τη φωνή της δασκάλας τα 'χανε και ξεχνούσε τι την
ρωτούσε.

— Τέσσερα, είπαμε. Μέτρα και βγάλε τα! Ένα, δύο...

Αρχινούσε κι έβγαζε, έβγαζε, ξεπερνώντας τα τέσσερα και μετρώντας μηχανικά.

— Μόνο τέσσερα! Πολλά έβγαλες. Άφησέ τα τώρα αυτά τα τέσσερα κατά μέρος και
μέτρησε χώρια άλλα πέντε!

Η Βαγγελίτσα κοίταζε αφηρημένη.

— Όπ ως μέτρησες τα τέσσερα, τ ώ ρα να μετρήσεις πέντε και να τα βάλεις δίπλα στα
τέσσερα.

Τα μετρούσε, πέντε σωστά.

— Πόσα ήταν τούτα που πρωτοβγάλαμε; Κι έδειχνε η δασκάλα τα τέσσερα.
Μιλιά.

— Δεν πειράζει. Ξαναμέτρησέ τα και πες μου! Πόσα είναι τούτα; Κι έδειχνε τα πέντε. Η Βαγγελίτσα κοίταζε πάλι σα χαμένη.

Και δώσ' του η ιστορία αυτή να ξαναρχινά τρεις και τέσσερις φορές, να θυμώνουνε τα
παιδιά, και το περισσότερο ο Πυθαγόρας, που συχνά δεν κρατιότανε ως το τέλος, μόνο
σηκωνότανε ορθός και λάβαινε μέρος βοηθώντας τη δασκάλα στη διδασκαλία της:

— Μα, βρε Βαγγελίτσα, δεν ξέρεις αν είναι τα τέσσερα πιο πολλά από τα πέντε; Για
να σου χαρίζανε καραμέλες; Τέσσερις θέλεις να σου χαρίσουνε ή πέντε;

Όπου μια μέρα τής γίνηκε της δασκάλας εξαιτίας της Βαγγελίτσας σωστή αποκάλυ-
ψη. Και να πώς: Η Βαγγελίτσα καθότανε σ' ένα μικρό, πάντα φρεσκοασπρισμένο σπιτάκι
πιο πάνω από το δικό της, που της ήτανε πια οικείο*, γιατί το περνούσε τέσσερις φορές
την ημέρα, βρέχει λιάζει*, να πηγαίνει και να γυρίζει από το σκολειό στο σπίτι της.
Είχε και μια αυλίτσα γεμάτη λουλούδια και εκεί αντίκριζε κάθε μέρα, συμπαθητικό, τυ-
λιγμένο στο μαύρο τσεμπέρι*, το πρόσωπο της μητέρας της Βαγγελίτσας. Όπως ήτανε
σκυμμένη στο ράψιμο της, με το ανδρικό σακάκι απλωμένο στην ποδιά — φ ρ α γ κ ο ρ ά-
φτισσα* ή τ α ν ε— ταρασσότανε στο πέρασμα της δασκάλας και μόλις πρόφτανε να περι-
μαζέψει ψαλίδια και κουβαρίστρες, για να σηκωθεί και ορθή να απαντήσει στο χαιρετι-
σμό της.

— Καλημέρα σου, κυρία δασκάλα! Αν πρόφτανε, έκοβε και κανένα κλαράκι βασιλικό ή
βάρσαμο* και της το πρόσφερνε, για να τον έχει να τον μυρίζεται.

Την ημέρα λοιπόν εκείνη της αποκάλυψης δεν καθότανε κανείς στην αυλή. Μόνο ο
γάτος κοιμότανε ξαπλωμένος στο κατώφλι. Από μέσα όμως από το σπίτι έβγαινε μια φω-
νή, ένα παιδιάτικο τραγούδι δυνατό και γεμάτο και τόσο γλυκό, που η δασκάλα ξαφνιά-
στηκε.

Θες να 'ναι η Βαγγελίτσα; Είπε και έσκυψε το κεφάλι της από την πόρτα να δει ποιος
τραγουδεί. Και πραγματικά ήταν εκείνη. Καθισμένη σ' ένα σκαμνάκι στο κλειστό φύλλο
της πόρτας τραγουδούσε η Βαγγελίτσα. Δεν μπορούσε η δασκάλα να πιστέψει ούτε τ'
αυτιά της ούτε τα μάτια της. Αυτό το περίφημο τραγούδι έβγαινε από το λαρύγγι της
Βαγγελίτσας! Και να μην το ξέρει τόσον καιρό! Μα μήπως άνοιγε και ποτέ το στόμα της;
Για να πει ένα «ναι» έπρεπε όλη η τάξη να της δίνει κουράγιο.

Από κείνη τη μέρα πήρε η Βαγγελίτσα άλλη θέση ανάμεσα στα παιδιά. Δεν ήτανε πια
το χειρότερο παιδί, που δεν έχει καμιά χάρη απάνω του. Από τώρα κι έπειτα ξεπερνούσε
κι αυτή τις άλλες σε κάτι. Στο μάθημα της ωδικής προσκαλιότανε πάντα πρώτη να πει τη
μουσική φράση που διδασκότανε, και γρήγορα επιβλήθηκε.

— Ποιος θα το τραγουδήσει αυτό πρώτος;

— Η Βαγγελίτσα! Φώναζαν όλα τα παιδιά μαζί.

Εκείνη σηκωνότανε. Στη φυσιογνωμία της χυνόταν ένα φως, άγνωστο ως τότε, και δυ-
νατά, δίχως να διστάζει, άρχιζε και δεν ελάθευε ποτέ. Μα και τι τραγούδι ήταν εκείνο!
Σου άγγιζε τα φύλλα της καρδιάς. Και τα παιδιά, που έχουν διαβολεμένο κριτήριο, φώ-
ναζαν μόλις τελείωνε:

— Να χαρείτε, κυρία, αφήσετέ την να το πει άλλη μια φορά!

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΑΦΑΙΡΕΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΚΑΤΟΠΙΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΣΤΕΙΛΕ

Η Προαγωγή της Ψυχικής και Κοινωνικής Υγείας

ως Πολιτική Πρόληψης της Βίας στο Σχολείο

28.12.2003

Κατερίνα Σώκου - Κοινωνιολόγος υγείας και ιατρικής
Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού

«Πολλά πράγματα έβαλες αυτή η λέξη να εννοεί» ,είπε η Αλίκη κάπως συλλογισμένα

«Οταν βάζω μια λέξη να κάνει τόση δουλειά, όπως αυτή, την πληρώνω πάντα περισσότερο»,
είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτη.

Λούις Κάρολ : Μες τον Καθρέπτη

Εισαγωγή

Εκδηλώσεις βίας στη σχολική κοινότητα, εκφρασμένες με διάφορες μορφές, έχουν παρατηρηθεί από πολύ παλιά. Δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Κάθε μορφή βίας έχει κατά καιρούς παρουσιαστεί : λεκτική, σωματική, ψυχολογική-συναισθηματική, σεξουαλική, βανδαλισμός. Θύτες και θύματα προέρχονται από κάθε κοινωνική ομάδα της σχολικής κοινότητας περιλαμβάνοντας και άτομα από τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Συχνά η έκφραση της βίας έχει στόχο το σχολικό κτίριο, τη σχολική περιουσία και τον περιβάλλοντα χώρο. Μέχρι πρόσφατα, τα διάφορα περιστατικά βίας αντιμετωπίζονταν ως μεμονωμένα γεγονότα. Δεν είχαν ληφθεί σαφή μέτρα πρόληψης. Ανάλογα με τη σοβαρότητα επιβάλονταν διάφορες κυρώσεις είτε από το σχολείο, είτε και από τους ιδιώτες – θύματα και ορισμένες φορές από τη δικαιοσύνη. Επειδή το φαινόμενο της βίας στη σχολική κοινότητα συνεχίζει να εμφανίζεται και συχνά να απειλεί σοβαρά το κοινωνικό σύνολο, πολλές κυβερνήσεις στην Ευρώπη και την Αμερική έδωσαν έμφαση στην καταγραφή και την ανάλυσή του και προχώρησαν στην ανάπτυξη πολιτικής για τον έλεγχο παρόμοιων εκδηλώσεων στη σχολική κοινότητα.

Μια από τις πολιτικές για την καταστολή της βίας στο σχολικό περιβάλλον αλλά και στην κοινωνία, που προτείνεται στο παρόν άρθρο, είναι η συστηματική ανάπτυξη της προαγωγής της ψυχικής και κοινωνικής υγείας στο σχολείο, σε συνεργασία με τους γονείς και την κοινότητα, με ιδιαίτερο στόχο την ανάπτυξη προγραμμάτων για τον έλεγχο της βίας και των κοινωνικών συγκρούσεων.

Η βία και οι εκφραστές της

Η βία ως κοινωνικό φαινόμενο έχει στενή σχέση με την κοινωνική ανισότητα, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την ματαίωση και τη διαφορετικότητα. Είναι συνυφασμένη με την παραβατικότητα, το αδιέξοδο και το φόβο αλλά και με την εκμηδένιση, την απαξίωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εν δυνάμει βίαιοι. Ενεργοποιούν αυτή τους την ιδιότητα όταν για παράδειγμα εμποδίζονται να ικανοποιήσουν μιας ζωτικής γι αυτούς σημασίας ανάγκη. Η βία, σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να λειτουργήσει ως η μοναδική διέξοδος και να εκδηλωθεί είτε με επιθετική συμπεριφορά προς τα έξω, είτε με επιθετική συμπεριφορά προς το ίδιο το άτομο, ενδοβάλλεται. Δεν υπάρχουν δηλαδή βίαιοι άνθρωποι, κάποιοι όμως γίνονται βίαιοι κάτω από ορισμένες συνθήκες οι οποίες δημιουργούνται από την αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον (1).

Ορίζοντας τη σχολική βία

Η σχολική βία αναφέρεται στην επιβολή της βούλησης ενός μέρους της εκπαιδευτικής διαδικασίας
σε κάποιο άλλο και η πρόκληση ζημιάς ή βλάβης (2). Οι μορφές της σχολικής βίας περιλαμβάνουν τη λεκτική, τη σωματική, την ψυχολογική, τη σεξουαλική βία και το βανδαλισμό. Η σχολική βία περιλαμβάνει και εγκληματικές ενέργειες σε ορισμένα κράτη, όπως για παράδειγμα στην Αμερική αλλά και σε κάποια στην Ευρώπη.


Η σχολική βία διακρίνεται στον εκφοβισμό, στο «bullying», και στη βία.

Το «bullying» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για όλες τις βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης από τους Βρετανούς, τους Ολλανδούς και τους Σκανδιναβούς.

Ο όρος σχολική βία χρησιμοποιείται από όλους τους άλλους Ευρωπαίους (2). Ο εκφοβισμός είναι συνυφασμένος με την κοροϊδία, το πείραγμα και τον αστεϊσμό. Το πότε ένα πείραγμα συσχετίζεται με τη βία εξαρτάται από την υποκειμενική αξιολόγηση του θύματος.

Η έννοια της ασφάλειας, «security», είναι μια ευρύτερη έννοια και αναφέρεται στην αίσθηση της σιγουριάς, της απουσίας του φόβου από επιθετικές συμπεριφορές, της προστασίας του σχολείου από την κοινότητα.

Οι ορισμοί της σχολικής βίας, του εκφοβισμού και της ασφάλειας δεν είναι απόλυτοι. Επηρεάζονται από το πολιτισμικό πλαίσιο και τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές συνθήκες.

Διαστάσεις της σχολικής βίας

Η σχολική βία εμφανίζεται συνήθως με τις ακόλουθες διαστάσεις : βία μεταξύ μαθητών, βία μεταξύ εκπαιδευτικών, βία από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το αντίστροφο, βία από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, -τη διοίκηση, τη διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται-, βία από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής κοινότητας, μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το αντίστροφο, βία από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και το αντίστροφο. Η βία μπορεί να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς ένα άλλο ή προς ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά άτομα προς ένα μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων.

Το φαινόμενο της σχολικής βίας στην Ελλάδα

Οι μελέτες που έχουμε στην Ελλάδα για τη σχολική βία αναφέρονται κυρίως στη βία μεταξύ μαθητών και σε αυτήν μεταξύ μαθητών και εξωσχολικών παραγόντων. Ερευνες για περιστατικά βίας μεταξύ εκπαιδευτικών, από εκπαιδευτικούς προς μαθητές και το αντίστροφο και από εξωσχολικούς παράγοντες προς μαθητές και το αντίστροφο δεν έχουν επίσημα καταγραφεί. Υπάρχει δηλαδή ένας σκοτεινός αριθμός βίαιων περιστατικών που παραμένει ανεξιχνίαστος, δεν ορίζεται ως βία και σιωπηρά αξιολογείται ως πολιτισμική ή ως ιδιόμορφη προσωπική συμπεριφορά, σχολική τιμωρία ή κάπως αλλιώς. Συχνά περιστατικά βίας μένουν ανέγγιχτα γιατί στιγματίζουν ιδιαίτερα τους θύτες ή και τα θύματα και εκθέτουν το κύρος του σχολείου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η σιωπή εγκλωβίζει τη βία στη μνήμη αυτών που την έζησαν, με άγνωστες συνέπειες.

Η σχολική βία στην Ελλάδα, αν και δεν έχει πάρει τις διαστάσεις που παρατηρούνται σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική, όπου έχουν συμβεί και εγκληματικές ενέργειες, δεν περιγράφει την πραγματική έκταση του φαινομένου και συχνά δεν αξιολογεί τα πραγματικά αίτια.

Μεταξύ 1992 και 2000 διεξήχθηκαν αρκετές έρευνες στην Ελλάδα που τα αποτελέσματά τους έδωσαν περιγραφικά στοιχεία για τη σχολική βία ανάμεσα στους μαθητές και την επιθετική συμπεριφορά των μαθητών στη χώρα (3, 4, 5, 6). Τα στοιχεία αναφέρονται σε λεκτική κακοποίηση, ξυλοδαρμούς, απειλές και σε βανδαλιστικές ενέργειες. Πολλά από τα αποτελέσματα των ελληνικών ερευνών παρουσιάζουν παρόμοια ευρήματα με μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε άλλες χώρες, σχετικά με τις μορφές σχολικής βίας άλλων χωρών, τα χαρακτηριστικά των θυμάτων, των θυτών, των σχολικών μονάδων και των περιοχών που παρουσιάζονται τέτοια φαινόμενα.

Σύμφωνα με έρευνα της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς που διεξήχθη σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα και αποτελέσματά της δημοσιεύτηκαν στον ημερήσιο τύπο το 2000, προκύπτουν τα ακόλουθα στοιχεία για τη σχολική βία στην Ελλάδα (3):

Ποσοστό Μαθητών % Εμπλοκή σε βίαιο περιστατικό

23,2 έχει πάρει ενεργό μέρος σε βίαιο περιστατικό
11,6 έχει υπάρξει θύμα
36.5 που πήραν μέρος σε βίαια περιστατικά είναι αγόρια.
10,0 που πήραν μέρος σε βίαια περιστατικά είναι κορίτσια
29,4 είναι μάρτυρες βίαιων περιστατικών μεταξύ ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών.
58,2 είναι μάρτυρες βίαιων περιστατικών στη Θεσσαλονίκη
39 Είναι μάρτυρες βίαιων περιστατικών στην Αθήνα

Ποσοστό Μαθητών % Μορφή βίας σύμφωνα με μαρτυρίες μαθητών
60 έχουν αντιληφθεί βίαια περιστατικά μέσα - έξω από τα σχολεία τους.
21 έχει δει πάνω από 5 περιστατικά καταστροφών στο σχολείο
15,7 έχει αντιληφθεί πάνω από 5 βίαια περιστατικά.
48,8 έχει δει βία σε αθλητικές συναντήσεις

Οι μορφές σχολικής βίας, σύμφωνα με την ίδια έρευνα και με βάση τις ομολογίες των μαθητών, διακρίνονται σε καταστροφές σχολικού εξοπλισμού και βανδαλισμούς, που είναι και τα περισσότερα περιστατικά. Το 76,7% των περιστατικών βίας περιλαμβάνει βρισιές - απειλές και το 57 % αλληλοξυλοδαρμούς.

Οπως και σε έρευνες άλλων χωρών, το μεγαλύτερο ποσοστό βίας εμφανίζεται στις μεγάλες πόλεις. Στην Ελλάδα, το 63,8% των μαθητών του δείγματος της Αθήνας δηλώνει ότι έχει δει βίαια περιστατικά ανάμεσα σε συμμορίες νέων ενώ ο μέσος όρος της χώρας για παρόμοια γεγονότα είναι 50.4 %. Επίσης το ποσοστό βίαιης επίθεσης μέσα σε σχολείο, με κανονικό ή αυτοσχέδιο όπλο, στην Αθήνα είναι 20%, ενώ ο μέσος όρος τέτοιων περιστατικών για την υπόλοιπη Ελλάδα είναι 12,2%. Το 22,8 % των περιστατικών σχολικής βίας στην Αθήνα συνδέονται με ναρκωτικά. Ο μέσος όρος για την υπόλοιπη Ελλάδα είναι 14,4 %.

Σύμφωνα με έρευνα του Γκότοβου (4), σε μικρότερο δείγμα :
- 40 % των μαθητών παρατηρούν ότι υπάρχει αύξηση της βίας στα σχολεία.
- 1 στους 4 μαθητές είναι θύμα ξυλοδαρμού κατά τη διαδρομή από το σπίτι στο σχολείο ή το αντίστροφο.
- 35 % των μαθητών κρίνει ότι οι μαθητές πρέπει να εκπαιδευθούν σε αμυντικές μεθόδους

Η έρευνα των Φακιολά και Αρμενάκη (5), που είχε διεξαχθεί στις αρχές της δεκαετίας του –90 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα νέων της Αθήνας ηλικίας 14-21 χρονών, είχε δείξει ότι :

Ποσοστό Μαθητών
% Εμπλοκή μαθητών σε βίαια περιστατικά
60 είχε λάβει μέρος σε βίαιες ενέργειες την τελευταία χρονιά
11 είχε χρησιμοποιήσει λεκτική βία
6 είχε λάβει μέρος σε βίαιες συγκρούσεις, βρισιές και ξυλοδαρμούς
3 είχε λάβει μέρος σε συγκρούσεις μόνο με χτυπήματα.

Η ανάλυση της έρευνας για τον εκφοβισμό στο δημοτικό σχολείο των Χατζή, Χουντουμούδη και Πατεράκη (6), σε 1312 μαθητές, ισάριθμα περίπου αγόρια και κορίτσια από 8 δημοτικά σχολεία της ευρύτερης περιοχής της Πρωτεύουσας, έδειξε τα ακόλουθα αποτελέσματα για το έτος 1999:

Ποσοστό Μαθητών
% Διαστάσεις και μορφές εκφοβισμού, «bullying», σε δημοτικά σχολεία
14,7 θύματα εκβιασμού
6,24 θύτες
4,8 θύτες και θύματα
42,5 λεκτική βία «μου έλεγε βρισιές»
34 μόνο αγόρια σωματική βία που δηλώνουν αγόρια
22,83 μόνο κορίτσια σωματική βία που δηλώνουν κορίτσια
25,3 μόνο αγόρια λεκτικές απειλές που δηλώνουν τα αγόρια
38 μόνο κορίτσια λεκτικές απειλές που δηλώνουν κορίτσια

Επιπλέον, στοιχεία από τις παραπάνω έρευνες δείχνουν ότι μαθητές με υψηλότερη βαθμολογία εμπλέκονται λιγότερο σε βιαιότητες, είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Μόνο το 10 % των άριστων μαθητών ανέφερε κάποια εμπλοκή σε βίαια γεγονότα, ενώ το 33,6 % από τους μαθητές με μέτρια βαθμολογία ανέφερε σχετική του εμπλοκή. Από τους μαθητές - θύματα τέτοιων περιστατικών, το 3,5 % ήταν άριστοι μαθητές ενώ το 22,7 % ήταν μαθητές με μέτριους βαθμούς.

Οι σχολικές μονάδες που έχουν υψηλά ακαδημαϊκά αποτελέσματα παρουσιάζουν χαμηλότερη σχολική βία.
Επίσης παρατηρείται ότι όσο οι μαθητές μεγαλώνουν σε ηλικία τόσο η εμπλοκή τους σε βίαιες ενέργειες και συμπεριφορές μειώνεται. Οι μαθητές που εμπλέκονται σε βίαια περιστατικά συνήθως είναι θύτες και θύματα.
Στις αστικές περιοχές παρατηρούνται περισσότερα περιστατικά βίας.

Το ζήτημα της βίας στην ελληνική κοινωνία και στην ελληνική σχολική κοινότητα χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση προκειμένου να μελετηθούν οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνισή του στη χώρα μας αυτήν τη χρονική περίοδο και να σχεδιαστούν μέτρα πρόληψης.

Η αντιμετώπιση της σχολικής βίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση

Το θέμα της σχολικής βίας σε πολλά κράτη της Ευρώπης και στην Αμερική είναι πολύ παλαιότερο και συχνά έχει σοβαρές διαστάσεις. Το ζήτημα προβλημάτισε τις κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης τη δεκαετία του –90, καθώς οι πολιτικές, οικονομικές και άλλες κοινωνικές αλλαγές που συμβαίνουν στην Ευρώπη τα τελευταία 15 χρόνια και οι μετακινήσεις των πληθυσμών, αναμένεται να δημιουργήσουν αύξηση του φαινομένου. Το 1997 η Ευρωπαϊκή Ενωση ενέκρινε τη διοργάνωση διακρατικής διάσκεψης με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων, κυβερνητικών εκπροσώπων και εκπαιδευτικών με σκοπό την προώθηση πολιτικών από τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την πρόληψη της σχολικής βίας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (2).

Το θέμα της σχολικής βίας συζητιέται υπό το πρίσμα της ασφάλειας στο σχολείο, όρος θετικός και με ευρύτερο περιεχόμενο. Ενέχει την έννοια της ποιότητας, της πρόληψης και της φροντίδας που παρέχει η σχολική κοινότητα ως χώρος μάθησης και εργασίας. Η σχολική βία περιορίζεται σε πρόβλημα της σχολικής κοινότητας ή και της ατομικής συμπεριφοράς των εμπλεκομένων στην ενέργεια. Δεν εξετάζεται ως αντανάκλαση προβλημάτων της ευρύτερης κοινωνίας ή ως διαντίδραση της σχολικής κοινότητας σε ζητήματα της τοπικής ή ευρύτερης κοινωνίας.

Η σχολική βία αν και είναι συνυφασμένη με τη νεανική παραβατικότητα και εγκληματικότητα, ανεξαρτητοποιείται. Επαναξιολογείται και επανακαθορίζεται με τρόπο που να επιτρέπει μια σφαιρική αντιμετώπιση και την επιβολή ποινής ανάλογα με τα συστήματα αξιών του κοινωνικού συνόλου. Ανάγεται σε συμπεριφορά η οποία συνυφαίνεται με τις πολιτισμικές διαστάσεις του τόπου και του χρόνου. Η Ευρωπαϊκή Ενωση συνηγορεί υπέρ της δημιουργίας νέων κοινωνικών και ψυχολογικών υπηρεσιών και την αναδιοργάνωση παλαιότερων με σκοπό το σχεδιασμό και την οργάνωση παρεμβάσεων για τη βελτίωση του κοινωνικού ελέγχου καθώς και την επιμόρφωση ειδικών στελεχών και των εκπαιδευτικών και την πρόληψη της βίας.

Πολλά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν σχεδιάσει εκτενή μέτρα για την πρόληψη της βίας στο σχολείο. Σε πολλά κράτη όπως στην Ολλανδία, τη Σουηδία και τη Γερμανία η κάθε σχολική μονάδα έχει ένα αναπτυγμένο πρόγραμμα για τον έλεγχο της σχολικής βίας. Οι μαθητές έχουν ενεργητική συμμετοχή στο πρόγραμμα και σε ορισμένες χώρες τους δίνονται αυξημένες ευθύνες (2). Το θέμα της σχολικής βίας αντιμετωπίζεται σφαιρικά. Για παράδειγμα η Σουηδία εντάσσει το πρόγραμμα πρόληψης της σχολικής βίας στα θέματα ασφάλειας, οδικής συμπεριφοράς, συμπεριφοράς σε σχέση με τα ατυχήματα, στην πρόληψη του αλκοόλ και στα δικαιώματα του παιδιού.

Η σχολική βία δεν αναφέρεται στις πολιτικές της Ελλάδας ως ένα αυτόνομο ζήτημα. Από την πλευρά του Υπουργείου Παιδείας η σχολική βία αντιμετωπίζεται από την ευρύτερη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, χωρίς όμως να αποτελεί ιδιαίτερο στόχο ή να γίνεται ρητή αναφορά στο ζήτημα. Οι πολιτικές που συμβάλουν στη βελτίωση του σχολικού κλίματος και στην ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης, μπορούν να συμβάλουν και στην πρόληψη της βίας και του κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως αν ο εκπαιδευτικός έχει την κατάλληλη επιμόρφωση.

Ο εκπαιδευτικός χρειάζεται ιδιαίτερη επιμόρφωση για τη διαχείριση των πολιτισμικών,δεοντολογικών, συναισθηματικών, ψυχικών και άλλων συγκρούσεων που συμβαίνουν στην τάξη αλλά και στον ίδιο, ως μέλους της κοινωνίας που ζει, που αποδέχεται τις αξίες της και τις στηρίζει, τις αναπαράγει ή τις θέτει στην κρίση και τον προβληματισμό του συνόλου με το λόγο και το έργο του.

Η προαγωγή της ψυχικής υγείας στο σχολείο

ως μέτρο πολιτικής για την πρόληψη της βίας

Η προαγωγή της υγείας αναφέρεται στον έλεγχο που ασκεί ο άνθρωπος για τη βελτίωση της προσωπικής του υγείας και αυτής του περιβάλλοντός του. Κύρια συστατικά της είναι: η ενδυνάμωση της κοινοτικής δράσης με την ανάπτυξη μέτρων και στρατηγικών που ανταποκρίνονται στις νέες κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και ανάγκες. Η δημιουργία υποστηρικτικού περιβάλλοντος για όλους όσους ζούν στην κοινότητα. Η προώθηση νόμων και διατάξεων που συμβάλουν στη διατομεακή αναμόρφωση μιας υγιούς δημόσιας πολιτικής υγείας. Η ενδυνάμωση του πολίτη και η ενίσχυση της αυτονομίας και των προσωπικών του δεξιοτήτων επικοινωνίας και αυτοελέγχου. Η αναμόρφωση των υπηρεσιών υγείας για την κάλυψη των αναγκών κοινωνικής και ψυχικής υγείας και άλλων (7).

Η προαγωγή της ψυχικής και κοινωνικής υγείας μπορεί να αναπτυχθεί σε κάθε σχολική μονάδα, ως να ήταν μια ανεξάρτητη κοινότητα. Το σχολείο, λειτουργώντας ως ένας αυτόνομος οργανισμός, μπορεί να αναπτύξει και υιοθετήσει σχολικό ήθος που να ελέγχει κάθε έκφραση βίας, μέσα από το «κρυφό», το «σκιώδες» πρόγραμμα που διέπει ουσιαστικά κάθε του λειτουργία. Τα μέλη της σχολικής κοινότητας μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα ευρύ ορισμό της σχολικής βίας και να αναπτύξουν από κοινού κανόνες για την προστασία όλων των μελών από κάθε μορφή βίας που απαξιώνει το άτομο και που δημιουργεί συνθήκες αποκλεισμού. Με ποικίλους τρόπους επικοινωνίας και αναγνώρισης το σχολείο αναπτύσσει τα στοιχεία που ενδυναμώνουν την προσωπικότητα και τη διάθεση συνεργασίας και συμμετοχής του κάθε μέλους της σχολικής κοινότητας: την καλή επικοινωνία και τις καλές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη, την αυτοεκτίμηση, το σεβασμό, την ενθάρρυνση, την ψυχική και συναισθηματική υποστήριξη, τη δημιουργικότητα, την αυτονομία και τη διαφορετικότητα (7, 8 ).

Η κάθε σχολική κοινότητα που αποφασίζει να αναπτύξει την προαγωγή της ψυχικής και κοινωνικής υγείας και να εντάξει πρόγραμμα για την κοινωνική ένταξη όλων των μελών της και την πρόληψη της σχολικής βίας, συνεργάζεται με εξειδικευμένο οργανισμό που είναι διατεθειμένος να μελετήσει από κοινού με το σχολείο τις συνθήκες που επικρατούν στη σχολική μονάδα αλλά και τον κοινωνικό περίγυρο, τη γειτονιά όπου εδρεύει το σχολείο. Μετά από την καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης, αναπτύσσονται οι στόχοι και τα βήματα για την επίτευξή τους. Το σχολείο ζητά τη συνεργασία της κοινότητας και των γονέων. Διαμορφώνει ιδιαίτερο πρόγραμμα, όταν χρειάζεται, που να απευθύνεται και να εμπλέκει τους γονείς ή και άλλα μέλη της ευρύτερης κοινότητας. Διοργανώνει σεμινάρια για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και προωθεί την ουσιαστική ανάπτυξη συνεργασίας με την κοινότητα, τους φορείς της και τους γονείς. Ενεργοποιεί τους μαθητές οι οποίοι σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς αποφασίζουν από κοινού για τον ορισμό της σχολικής βίας, τα μέτρα πρόληψης τέτοιων φαινομένων και τα στοιχεία που συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός υποστηρικτικού σχολικού κλίματος. Επεξεργάζονται τους παράγοντες που δημιουργούν καταστάσεις βίας. Ο εξειδικευμένος φορέας συνεργάζεται με το σχολείο για την δοκιμαστική ανάπτυξη του προγράμματος επανεξετάζοντας συχνά και αξιολογώντας τα ζητήματα που προκύπτουν στην πορεία. Με βιωματικές μεθόδους, πολιτιστικά δρώμενα, επισκέψεις, ανταλλαγές, συνεργασίες, καλλιτεχνικές δράσεις και άλλες δράσεις συζητιέται σε καθημερινή βάση το ζήτημα της σχολικής βίας, εξετάζεται η βία στην τοπική κοινότητα, απομυθοποιείται η ξενοφοβία, αναπτύσσεται η επικοινωνία και η αυτοεκτίμηση (7, 8 ).

Η ανάπτυξη και θεσμοθέτηση της προαγωγής της ψυχικής και κοινωνικής υγείας στο σχολείο είναι ένα από τα θέματα που διεθνείς οργανισμοί και η Ευρωπαϊκή Ενωση προωθούν τα τελευταία 15 χρόνια με διάφορα προγράμματα. Αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες έχουν εντάξει στο εβδομαδιαίο σχολικό πρόγραμμα ιδιαίτερο πρόγραμμα προσωπικής ανάπτυξης των μαθητών. Πολλές χώρες οργανώνουν συστηματικά επιμορφωτικά σεμινάρια προς εκπαιδευτικούς για την καλύτερη ενημέρωση σε ζητήματα ψυχικής ανάπτυξης των παιδιών και των εφήβων και στη διαχείριση σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει το σχολείο (9,10, 11).

Επίλογος

Η σχολική βία είναι αναπόστατο κομμάτι της βίας και της παραβατικότητας που εμφανίζεται στην κοινωνία. Δεν μπορεί να εξετασθεί και να περιοριστεί χωρίς να ληφθεί υπόψη το ευρύτερο περιβάλλον που την τρέφει, οι αξίες, οι θεσμοί, η πολιτισμική και πολιτική ιστορία του τόπου και των ανθρώπων.

Το θύμα και ο θύτης είναι άνθρωποι από την κοινωνία στην οποία βρίσκεται το σχολείο. Η στάση τους και η συμπεριφορά τους αντανακλά και αναπαράγει ό,τι το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον καλλιεργεί.

Ο έλεγχος της βίας στη σχολική κοινότητα, χωρίς μέτρα πολιτικής που να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα που υπάρχει στην ευρύτερη κοινωνία, δεν είναι μόνο ένα απλό ημίμετρο, είναι μέτρο συντήρησης και διαιώνισης της βίας .

Πριν ή παράλληλα με το σχεδιασμό πολιτικών για τον έλεγχο της σχολικής βίας χρειάζεται να σχεδιαστούν και να λειτουργήσουν μέτρα και πολιτικές για την πρόληψη της βίας στην κοινωνία. Αλλωστε η σχολική βία δεν περιορίζεται στη στάση και τη συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών. Η βία στο σχολείο και στην κοινωνία εκφράζεται κυρίως από ανθρώπους που διαχειρίζονται την εξουσία.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ BULLYING

ΚΑΙ ΠΩΣ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΤΕ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΚΟΥΝΤΣΙΔΟΥ
Φυσικός-Ραδιοηλεκτρολόγος
Ε.Ε.ΔΙ.Π. Τμήματος Φυσικής Α.Π.Θ.
Μέλος Ε.Κ.Π. Α.Π.Θ.

Σκίτσα: Ελένη Πολάτογλου, Φοιτήτρια Τμήμα Χημείας Α.Π.Θ.
& Μαριάννα Πολάτογλου, Φοιτήτρια Τμήμα Πληροφορικής Α.Π.Θ.

Θεσσαλονίκη 2007

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (Βullying);

Βullying είναι ο επαναλαμβανόμενος εκφοβισμός ατόμων με πραγματική ή απειλούμενη μαρτυρική ποινή φυσικής, προφορικής, γραπτής, ή συναισθηματικής κακομεταχείρισής τους ή της διάδοσης φημών με απώτερο σκοπό τον κοινωνικό τους αποκλεισμό, ή της αρπαγής της περιουσίας τους. Συμπεριλαμβάνει και τις περιπτώσεις ύβρεων κατά της εθνικότητας, φυλής ή ιδιαιτερότητας κάποιου.

Αναλυτικότερα στον όρο bullying συμπεριλαμβάνονται:

Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων

Απειλές και εκβιασμός

Σωματική βία, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα

Κλοπές

Ζημιές στην προσωπική περιουσία κάποιου

Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων

Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες

Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών

Εκβιαστικά τηλεφωνήματα, ή τηλεφωνήματα σε ακατάλληλες ώρες χωρίς απάντηση

Και τέλος ηλεκτρονικό bullying μέσω κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτύου

Το τελευταίο αποτελεί νεότερη μορφή και είναι γνωστό ως cyberbullying. Πρόσφατα κυκλοφόρησε μάλιστα και σχετικό παιχνίδι για βίντεο.

Το φαινόμενο μελετήθηκε πρώτη φορά στη Νορβηγία το 1978 ενώ το 1987 εμφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος bullying σε επιστημονικά περιοδικά .

Οι εκατοντάδες βιβλιογραφικές αναφορές που αυξάνονται από τότε με γεωμετρική πρόοδο αφορούν περιστατικά τόσο στα σχολεία όσο και στους χώρους εργασίας.

Τα θύματα του bullying είναι δυνατόν να παρουσιάσουν εκτός από διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχολογικά καθώς και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβίες, δεν μπορούν να μείνουν μόνα και δεν μπορούν να κοιτάξουν το συνομιλητή στα μάτια.

Οι δράστες (bullies) παρουσιάζουν στοιχεία προβληματικής αντικοινωνικής και συχνά παραβατικής συμπεριφοράς και συνήθως αντιπαθούν το σχολείο, καπνίζουν ή κάνουν χρήση αλκοόλ. Είναι γνωστό όμως ότι πολλές φορές πίσω από ένα οργισμένο παιδί κρύβεται πόνος, εγκατάλειψη, φόβος, απόρριψη ή και κάποια διαλυμένη οικογένεια

Σε ακραίες περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί και αυτοκτονίες ή και φόνοι (bullycide).

Είναι το bulling φαινόμενο μόνο της εποχής μας;

Η βία μεταξύ των παιδιών δεν είναι κάτι το καινούριο. Μπορούμε να αναλογιστούμε και παραδείγματα από την παγκόσμια λογοτεχνία σε πολύ γνωστά λογοτεχνικά έργα όπως «οι περιπέτειες του Τόμας Μπράουν», «Ο Όλιβερ Τουίστ» κ.α. Μερικοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι η σχολική επιθετικότητα αποτελεί μια φυσική διαδικασία στην ανάπτυξη του παιδιού και ότι ιδιαίτερα τα αγόρια σκληραίνουν και προετοιμάζονται για τη ζωή.

Το πρόβλημα υπήρχε από την αρχή της μαζικής εκπαίδευσης, αλλά πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις την εποχή της παγκοσμιοποίησης και ιδιαίτερα μετά την μετατροπή του εκπαιδευτικού μας συστήματος σε πολυπολιτισμικό. Το θύμα αλλά και ο θύτης μιας σχολικής επίθεσης θα πρέπει να εξετάζεται ως προς το χαρακτήρα, τη συμπεριφορά και την κοινωνική του ζωή σε βάθος χρόνου.

Πως πρέπει να συμπεριφερθούμε σύμφωνα με τον καθηγητή P.K.Smith

που ασχολείται με το θέμα τα τελευταία 30 χρόνια:

Αν το παιδί σας υπήρξε θύμα:

Κουβεντιάστε ήρεμα με το παιδί σας για την εμπειρία του

Καταγράψτε προσεκτικά ότι σας είπε το παιδί και ιδιαίτερα για το ποιοι εμπλέκονται στο συμβάν, πόσες φορές συνέβη, πού και τί ακριβώς συνέβη

Ενθαρρύνετε το παιδί σας ότι έκανε καλά που σας εκμυστηρεύτηκε το περιστατικό

Διαβεβαιώστε το ότι δεν φταίει αυτό για το συμβάν και ότι κανείς και για κανένα λόγο δεν πρέπει να υφίσταται συμπεριφορές εκφοβισμού

Μην το ενθαρρύνετε σε καμιά περίπτωση να εκδικηθεί

Εξηγείστε του πως οτιδήποτε υποπέσει στην αντίληψή του στο μέλλον θα πρέπει να το αναφέρει αμέσως στο δάσκαλο

Κλείστε ραντεβού με το δάσκαλο του παιδιού σας

Εξηγείστε αναλυτικά στο δάσκαλο το πρόβλημα του παιδιού σας

Όταν κουβεντιάζετε με το δάσκαλο

Προσπαθήστε να παραμείνετε ήρεμοι και να έχετε κατά νου ότι ο δάσκαλος μπορεί να μην γνωρίζει καθόλου το περιστατικό ή να έχει ακούσει αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις γι’ αυτό

Να είστε όσο ποιο σαφής γίνεται για το συμβάν που σας περίγραψε το παιδί σας και να δώσετε ημερομηνίες, τόπο και ονόματα άλλων παιδιών που εμπλέκονται

Σημειώστε τις τυχόν ενέργειες που θα κάνει το σχολείο

Ρωτήστε αν και πώς μπορείτε να βοηθήσετε εσείς

Να είστε σε συνεχή επικοινωνία με το σχολείο και να ενημερώνετε σε τακτά διαστήματα το δάσκαλο αν υπάρχει βελτίωση ή αν συνεχίζονται τα προβλήματα

Αν δεν είστε ευχαριστημένοι με την πολιτική του σχολείου

Ενημερωθείτε για την antibullying policy του σχολείου, εφόσον υπάρχει και δείτε αν ακολουθήθηκαν οι προβλεπόμενες διαδικασίες

Σε ορισμένα σχολεία δεν περιορίζονται μόνο στο να ενημερώνουν τα παιδιά για το bullying αλλά τα εκπαιδεύουν πώς να αμύνονται όταν αντιμετωπίζουν επίδοξους bullies

Συζητήστε το πρόβλημα με άλλους γονείς και με το σύλλογο γονέων

Κλείστε ραντεβού με το διευθυντή και να μιλήσετε διεξοδικά για το συμβάν

Αν δεν σας βοηθήσει απευθυνθείτε στους ανώτερούς του

Ένα παιδί μπορεί να χαρακτηριστεί δράστης μιας μη αποδεκτής συμπεριφοράς όταν:

Εξυβρίζει άλλα παιδιά

Διαδίδει ψευδείς φήμες ή κατηγορίες

Δημιουργεί ιστορίες που δημιουργούν μπελάδες

Συμμετέχει σε υπάρχουσες συμμορίες

Διαβάλλει τα παιδιά στους φίλους τους με σκοπό να τα αποξενώσει

Ασκεί σωματική βία

Σχολιάζει την παιδεία, το θρήσκευμα, την καταγωγή, τη φυλή, το χρώμα, την εμφάνιση, το βάρος, την αναπηρία, ή την κατάσταση υγείας κάποιου παιδιού

Αποφεύγει επιδεικτικά να είναι στην ίδια παρέα ή στην ίδια αθλητική ομάδα με κάποιο συμμαθητή του

Εκβιάζει για χρήματα ή προσωπικά αντικείμενα

Κάνει κλοπές

Στέλνει απειλητικά ή εκβιαστικά μηνύματα ή φωτογραφίες μέσω κινητών τηλεφώνων ή του διαδικτύου

Αν διαπιστώσετε ότι το παιδί σας παρενοχλεί άλλα παιδιά

Εξηγήστε του ότι αυτό που κάνει είναι απαράδεκτο και κάνει τα άλλα παιδιά δυστυχισμένα

Προσέξτε μήπως μιμείται την επιθετική συμπεριφορά μελών του οικογενειακού περιβάλλοντος

Κουβεντιάστε με τους δασκάλους του

Να το επαινείτε και να το στηρίζετε όταν βλέπετε ότι κάνει προσπάθειες να βελτιώσει τη συμπεριφορά του.

Να βεβαιωθείτε ότι γνωρίζει ότι το αγαπάτε

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε σα γονείς ή εκπαιδευτικοί;

Να ενημερώσουμε, τους δράστες, τα θύματα, τους μάρτυρες. Για να αποφευχθούν καταστροφικές συνέπειες για τη μετέπειτα ζωή τους θα πρέπει να μην είναι παθητικοί δέκτες ή επιθετικοί αλλά να βοηθηθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και οι μάρτυρες να μη φοβούνται να αποκαλύψουν την αλήθεια

Να γίνουμε παραδείγματα οι ίδιοι για τα παιδιά μας τόσο στο σπίτι όσο και γενικότερα.

Να συμβουλεύσουμε τα παιδιά να είναι σε επαγρύπνηση και να έχουν αυτοπεποίθηση. Όλοι έχουν το δικαίωμα στη διαφορετικότητα, στην προσωπική ελευθερία και δεν είναι υποχρεωμένοι να υφίστανται την απομόνωση, τον εξευτελισμό, τη βία και την υποτίμηση από τους άλλους. Όποιος το πιστέψει αυτό για τον εαυτό του μπορεί να πείσει και τους άλλους.

Ζητείστε από τα παιδιά σας να διευρύνουν τον κύκλο των φίλων τους και να προσέχουν ο ένας τον άλλο

Να αποφεύγουν χώρους πιθανής επίθεσης.

Να χρησιμοποιούν κατάλληλο λεξιλόγιο. Το να αγνοούν τους άλλους δεν είναι πάντα η καλύτερη συμβουλή

Να μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.

Να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει να ζητούν βοήθεια όταν τη χρειάζονται.

Οι δράστες δεν επιθυμούν να υπάρχουν μαρτυρίες. Αν υποστεί κάποιο παιδί παρενόχληση να καταγράψει αμέσως το περιστατικό και να το αναφέρει στο δάσκαλο ακόμη και σε κάποιο γιατρό.

Τι στατιστικά αποτελέσματα έχουμε στην Ελλάδα;

Στις Η.Π.Α. και στη Μεγάλη Βρετανία που μελετούν πολλά χρόνια το φαινόμενο κάνουν λόγο για ποσοστό που ξεπερνά το 40%. Στην Αγγλία γίνονται ειδικά μαθήματα για “personal and social education” και υπάρχουν ειδικά σχολεία για θύματα του bulling.

Από έρευνα που διεξήχθη από το τμήμα Κοινωνικής πολιτικής του ΕΚΚΕ στην Αθήνα, το 37% των μαθητών του Δημοτικού δήλωσε ότι υπήρξαν θύματα σχολικής βίας, έναντι του 11% των μαθητών του Γυμνασίου. Το 13% των μαθητών του Δημοτικού και το11% των μαθητών του Γυμνασίου δήλωσε ότι επιτέθηκαν και αυτοί σε συμμαθητές τους.

Με σκοπό να ερευνήσουμε την κατάσταση στην ελληνική πραγματικότητα σε εφήβους που μόλις είχαν τελειώσει το Λύκειο μοιράσαμε σε πρωτοετείς φοιτητές του Α.Π.Θ. ερωτηματολόγιο στο οποίο έπρεπε να απαντήσουν στα εξής:

1. Φύλο 2. Τόπος Διαμονής{πόλη-χωριό) 3. Σχολείο(δημόσιο-ιδιωτικό)
4. Γνωρίζετε την έννοια της λέξης Bullying;
5.Ορισμός-Σχόλια
6.Υπήρξατε θύματα;
7.Ποιοι σας ενόχλησαν;(αγόρια-κορίτσια),(συμμαθητές-μεγαλύτεροι- εκτός σχολείου-γειτονιά)
8.Σε ποιο χώρο;(τάξη, αυλή, εκτός σχολείου, γειτονιά)
9.Σε ποιον εμπιστευτήκατε το συμβάν;(κανένα, πατέρα, μητέρα, παππού, γιαγιά, καθηγητή)

Το σύνολο των ερωτηθέντων περιελάμβανε:

1.Αγόρια 62,6%
2.Κατοίκους πόλεων 85%
3.Φοίτηση σε δημόσιο 89%

Προφίλ παιδιών που έπεσαν θύματα bullying

1.Αγόρια 75%
2.Κατοίκους πόλεων 85%
3.Το 76% δέχθηκαν επίθεση από αγόρια
4.Το 37% όσων φοιτούσαν σε ιδιωτικό έπεσαν θύματα bullying

ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΔΕΧΘΗΚΑΤΕ ΕΠΙΘΕΣΗ;
ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ40% ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ 28% ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΟΙ 19% ΓΕΙΤΟΝΑΚΙΑ13%

ΣΕ ΠΟΙΟ ΧΩΡΟ ΔΕΧΘΗΚΑΤΕ ΕΠΙΘΕΣΗ;
ΤΑΞΗ21% ΑΥΛΗ43% ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ23% ΓΕΙΤΟΝΙΑ13%

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ BULLYING;
OXI 53%
NAI 47%

ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΕΜΠΙΣΤΕΥΘΗΚΑΤΕ ΤΟ ΣΥΜΒΑΝ;
ΚΑΝΕΝΑ 11% ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ 35% ΜΗΤΕΡΑ 23% ΠΑΤΕΡΑ 23% ΠΑΠΠΟΥ,ΓΙΑΓΙΑ 1% ΚΑΘΗΓΗΤΗ 7%

Συμπεράσματα:

1.Το 11% των ερωτηθέντων υπήρξαν θύματα βίας.
2.Τα παιδιά αποδίδουν την ύπαρξη βίας σε ενδοοικογενειακά προβλήματα..
3.Οι επιθέσεις μέσα στην τάξη είναι το 20% των συνολικών
4.Το 65% των περιπτώσεων βίας γίνεται από άτομα μέσα στο χώρο του σχολείου.
5.Τα αγόρια υπερτερούν στη βία.
6.Τα παιδιά δεν εμπιστεύονται τους καθηγητές. Το 10% δεν εμπιστεύεται το πρόβλημα σε κανένα.

Σχολικός εκφοβισμός(bullying):εκπαιδευτικοί και γονείς

Χιόνη Μαρία, MSc Προαγωγής και Αγωγής Υγείας*

Εισαγωγή

Aρκετές χώρες έχουν αναγνωρίσει το σχολικό εκφοβισμό (bullying) ως
σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας. Το 2004 o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνας για τη συμπεριφορά υγείας των μαθητών-
HSBC (Health Behaviour in School-aged Children) και στο κεφάλαιο με θέμα
«σχολικός εκφοβισμός, φυσική σύγκρουση και θυματοποίηση» οι συγγραφείς
χαρακτηρίζουν το σχολικό εκφοβισμό σαν θέμα υγείας που «πραγματικά υπερβαίνει
τα εθνικά σύνορα» .

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού επιβάλλει τη λήψη
μέτρων για την προστασία των παιδιών από κάθε μορφή βίας. Θεσμοί και λειτουργοί
της Πολιτείας έχουν υποχρέωση να μεσολαβούν για την προστασία κάθε παιδιού που
βρίσκεται αντιμέτωπο με σωματική, λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική ή άλλης
μορφής βία. Κρίσιμη είναι και η συμβολή όλων των πολιτών, ενηλίκων και ανηλίκων
σε μια τέτοια προσπάθεια και τα μέλη της σχολικής κοινότητας εκπαιδευτικοί,
μαθητές και γονείς πρέπει να συμβάλλουν στη θωράκισή της από εκδηλώσεις βίας.
Δι-ευρωπαϊκή μελέτη για την Ποιότητα Ζωής των παιδιών και των εφήβων
κατέγραψε σημαντική συχνότητα περιστατικών εκφοβισμού σε χώρες όπως η
Ολλανδία, η Αυστρία και κυρίως το Ηνωμένο Βασίλειο ενώ λιγότερες αναφορές των
εφήβων για εκφοβισμό καταγράφτηκαν από την Ουγγαρία, τη Γερμανία, τη Γαλλία
και την Ελλάδα. Κοντά στο μέσο όρο βρίσκονται χώρες όπως η Ισπανία, η Ελβετία, η
Δημοκρατία της Τσεχίας, η Ιρλανδία και η Πολωνία. (Πίνακας 1) [...]

Ερευνητικά δεδομένα

Στην Ελλάδα η εμπλοκή των εκπαιδευτικών και των γονέων σε θέματα σχολικού
εκφοβισμού παρουσιάζεται ως εξής από ερευνητικής πλευράς:

· η πλειοψηφία των θυμάτων δεν αποκαλύπτει τον εκφοβισμό ούτε στο
σπίτι ούτε στο σχολείο
· οι μαθητές αντιλαμβάνονται ότι οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν να
επέμβουν μόλις στο 1/3 των περιπτώσεων σχολικού εκφοβισμού
· οι μαθητές θεωρούν ότι οι γονείς στην πλειοψηφία τους δεν μιλούν με το
σχολείο για να σταματήσουν τον εκφοβισμό
· οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι βοηθούν στην πλειοψηφία των
περιπτώσεων εκδήλωσης περιστατικών σχολικού εκφοβισμού
· οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι η περιοχή στην οποία δυσκολεύονται
περισσότερο είναι η δουλειά με γονείς θυτών
· η συνεργασία σχολείου-οικογένειας για την αντιμετώπιση περιστατικών
εκφοβισμού φαίνεται να απουσιάζει
· η στήριξη από το σχολείο και την οικογένεια σε περιστατικά εκφοβισμού
φαίνεται να απουσιάζει

Προστατευτικοί παράγοντες

Υπάρχει ποικιλία παραγόντων που μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά
ως προς την εκδήλωση περιστατικών εκφοβισμού στη σχολική κοινότητα.
Τέτοιοι, όσον αφορά στους μαθητές, είναι:

η φροντίδα και η υποστήριξη των
παιδιών, η επικοινωνία και η σύνδεση με την οικογένεια, οι υψηλές προσδοκίες, η
συναισθηματική υγεία, η ευκαιρία για συμμετοχή σε δράσεις στη σχολική
κοινότητα, η σχολική επιτυχία, η σύνδεση του μαθητή με το σχολείο ,η σύνδεση
του μαθητή με έναν ενήλικα στην κοινότητα.

Όσον αφορά στη διοίκηση τoυ
σχολείου είναι: η διαμόρφωση πολιτικών για την πρόληψη και την αντιμετώπιση
του φαινομένου στο σχολείο, οι σαφείς κανόνες, το έτοιμο σχέδιο για ώρα
ανάγκης, το κουτί αναφοράς περιστατικών (reporting box), η ομάδα πρόληψης
σχολικού εκφοβισμού αποτελούμενη από μέλη της σχολικής κοινότητας, η
υποστήριξη εκπαιδευτικού και διοικητικού προσωπικού με την ανάλογη
ευαισθητοποίηση, η εποπτεία των χώρων, η διαμόρφωση θετικού σχολικού
κλίματος.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Ένας ευαισθητοποιημένος εκπαιδευτικός μπορεί να δουλέψει προς την
κατεύθυνση της πρόληψης του φαινομένου: είτε ενσωματώνοντας στοιχεία
πρόληψης στο μάθημά του μέσα στην τάξη είτε υλοποιώντας ένα πρόγραμμα
προαγωγής και αγωγής υγείας. Η δουλειά μέσα στην τάξη περιλαμβάνει ποικιλία
εκπαιδευτικών μεθόδων εκτός από την παραδοσιακή προσέγγιση, όπως: μεθόδους
ενεργούς συμμετοχής: συζήτηση, παιχνίδια ρόλων, καταιγισμό ιδεών, ομαδικές
δημιουργίες (αξιοποίηση της δυναμικής της ομάδας). Ακόμα βιωματική
προσέγγιση: απόκτηση δεξιοτήτων (coping skills) και την αλληλοδιδακτική
προσέγγιση (peer education). Επίσης αξιοποιεί ειδικές μέρες, οργανώνει
παρεμβάσεις με εξειδικευμένους φορείς και συνδέει το θέμα με γνωστικά
αντικείμενα ή του κάνει διάχυση μέσα σε αυτά. Ένα πρόγραμμα προαγωγής και
αγωγής υγείας θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαστάσεις:

 τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός/βίαιες συμπεριφορές
 αιτίες εκδήλωσης του φαινομένου
 μορφές εκδήλωσης του φαινομένου
 προφίλ δράστη , προφίλ θύματος, προφίλ παρατηρητή
 χώροι εκδήλωσης του φαινομένου
 αιτίες μη γνωστοποίησης του φαινομένου
 αντιμετώπιση του φαινομένου/κανόνες της ομάδας
 διαχείριση συναισθημάτων
 εκμάθηση δεξιοτήτων επίλυσης συγκρούσεων
 ο συνομήλικος διαμεσολαβητής
 τα δικαιώματα των παιδιών
 αλλαγή του χάρτη του σχολείου με διαμόρφωση ασφαλών και
ευχάριστων χώρων για μαθητές και εκπαιδευτικούς

Ο ρόλος του γονιού

Ένας ευαισθητοποιημένος γονιός θα πρέπει να: αναγνωρίζει τον ορισμό, τα
χαρακτηριστικά,, τα σημάδια και τους παραδοσιακούς ρόλους στο σχολικό
εκφοβισμό και κυρίως τον ρόλο και τη συμπεριφορά του μη
εμπλεκόμενου/παρατηρητή, το ρόλο που έχει το παιδί του και τις γονικές
συμπεριφορές που ενθαρρύνουν το πρόβλημα. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει τις
πολιτικές του σχολείου για την αντιμετώπιση του θέματος και τα βήματα
αντιμετώπισης του προβλήματος.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος, από την πλευρά του γονιού του θύματος,
περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα:

α) ο γονιός μαζί με το παιδί καταγράφει τα
γεγονότα
β) ο γονιός συζητά με άλλους γονείς που έχουν παρόμοια περιστατικά
γ)παρά τους φόβους του θύματος ο γονιός πρέπει να μιλήσει και το θύμα πρέπει να
έχει προστασία
δ)το σχολείο πρέπει να οργανώσει συνάντηση με τα εμπλεκόμενα
μέρη.

Στο σημείο αυτό παρατηρείται ότι συνήθως οι γονείς των θυτών δεν
γνωρίζουν το μέγεθος των πράξεων των παιδιών τους, αν έρθουν δε στη
συνάντηση, συνήθως προσπαθούν να υποβιβάσουν το όλο γεγονός ή κρατούν
αμυντική στάση. Στην περίπτωση που δεν έρθουν οι γονείς των θυτών θα πρέπει
να κανονιστεί χωριστή συνάντηση γι αυτούς , καλό θα ήταν, με την παρουσία
ειδικών.

ΣΕ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ο γονιός πρέπει να γίνει συνήγορος του παιδιού του, να
μη σταματάει αν δεν τον «ακούν», να προχωρεί με αναφορές σε όλη την ιεραρχία
των σχολικών αρχών και σε καταγγελίες σε αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές γιατί
με τη γνωστοποίηση του περιστατικού και την αντιμετώπισή του εκτός από την
ανακούφιση του θύματος τελικά θα ανακουφιστεί και ο θύτης.


Στην περίπτωση που ένας γονιός ανακαλύψει ότι το παιδί του έχει το ρόλο του
θύτη, αυτός πρέπει να μάθει στο δράστη τρόπους ειρηνική επίλυσης συγκρούσεων
και ομαλής διεκδίκησης και κυρίως να μη χρησιμοποιεί ο ίδιος βίαιες συμπεριφορές
ως τιμωρία για την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού του γιατί έτσι διαιωνίζεται ο
κύκλος της βίας, Ας προτιμηθεί η αφαίρεση προνομίων ως τιμωρία.

Γονείς και εκπαιδευτικοί μαζί

Κοινές δράσεις που μπορούν να οργανωθούν από γονείς και παιδιά ή
εκπαιδευτικούς και παιδιά αφορούν στη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου τους και
περιλαμβάνουν αθλητικές δραστηριότητες, καλλιέργεια δεξιοτήτων για ασφαλή
χρήση διαδικτύου, ταινίες , μουσική, κλπ. Επίσης είναι σημαντικό να γίνει
προσπάθεια για την ενεργοποίηση του νόμου που αφορά στα τοπικά συμβούλια
εγκληματικότητας.

Πρόταση

Σε επίπεδο πρόληψης, η σχολική κοινότητα είναι σημαντικό να συμβάλλει στην
υλοποίηση των συστατικών στοιχείων ενός σχολείου Προαγωγής της Υγείας. Το
συγκεκριμένο μοντέλο σχολείων μέσα από κάποια χαρακτηριστικά του, όπως είναι η
ανάπτυξη προγραμμάτων ειδικών για το φαινόμενο και γενικών για την προαγωγή
της υγείας, το φανερό και κρυφό σχολικό πρόγραμμα και η συνεργασία των τριών
πληθυσμών-στόχων της σχολικής κοινότητας ( μαθητών, εκπαιδευτικών, γονιών)
αφενός μεταξύ τους και αφετέρου με την ευρύτερη κοινότητα μπορεί βοηθήσει
αποτελεσματικά στην κατεύθυνση της πρόληψης.

Τελικά όπως τονίζει και ο καθηγητής κ. Τούντας «…το μέλλον της υγείας του
ελληνικού πληθυσμού εξαρτάται πολύ περισσότερο από τις πολιτικές υγείας που
αναπτύσσονται στο σχολείο παρά από την προσφορά των υπηρεσιών υγείας»

* η συγγραφέας του άρθρου είναι Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας της Διεύθυνσης
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Α΄ Αθήνας, αντιπρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου
Εκπαιδευτικών Αγωγής Υγείας



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ασημόπουλος Χ., Χατζηπέμος Θ. (2007). Η Βία μεταξύ των μαθητών στο
σχολείο: Αποτελέσματα του διακρατικού προγράμματος για την αντιμετώπιση
της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού. Ένεκα λόγου. Δελτίο
Επικοινωνίας της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του
Εφήβου,19. Αθήνα

2. Bάρου Κ., Παπαφιλιπποπούλου Β. (2008). Σε ποιες ανάγκες του σύγχρονου
σχολείου μπορεί να απαντήσει το Σχολείο Προαγωγής της Υγείας-Καλές
πρακτικές. Πρόσωπο. Τριμηνιαίο περιοδικό της Κίνησης «Πρόταση», 56.
Πάτρα

3. Department for Children Schools and Families. (2000). Bullying-Don’t suffer
in silence:An antibullying pack for schools

4. Δικαίου Ελένη. (2008). Μίλα, μη φοβάσαι. 3 ιστορίες για τη βία στο σχολείο.
ΕΨΥΠΕ. Αθήνα

5. Kalliotis P. (2000).Bullying as a special case of Aggression. Procedures of
Cross-Cultural Assessment. School Psychology International. Vol. 21(1):47-
64

6. ΜΕΝΤΟΡΑΣ. Για την Παιδική Προστασία και Ευημερία. Στο:
www.mentoras.org. Προσπέλαση: 15-10- 2008

7. Mellor A. (1997). Bullying at school. Advice for families. The Scottish
council for research in education

8. Orpinas P., Horne A. (2006) Preventing violence, Research and evidence
based intervention strategies. 7 bullies and victims: a challenge for schools.
American Psychological Association, Washington DC

9. Olweus, D. (1994). Bullying at school. Basic facts and an effective
intervention programme. Promotion & Education. Vol I,4:27-31

10. Olweus, D., Limber, S. (1999). Bullying Prevention Program. Ιn Blueprints
for Violence Prevention, Vol. 9. Golden, Colorado: Venture Publishing

11. Πυθαγόρας-Πληροφορίες για το ερευνητικό έργο. Στο:
http://web.auth.gr/pythagoras.Προσπέλαση 1-7- 2007

12. Πλαίσιο βασικών αρχών λειτουργίας για τα τοπικά συμβούλια πρόληψης της
εγκληματικότητας. Στο: www.astynomia.gr. Προσπέλαση:3-11-2008

13. Σώκου Κ. (1996). Έννοιες και αρχές για την Προαγωγή της Υγείας.
Ευρωπαϊκό Δίκτυο Σχολείων Προαγωγής της Υγείας-Το Ελληνικό Δίκτυο.
Σημειώσεις υπό έκδοσιν

14. Τούντας Γ, Δημητρακάκη Χ. (2006).Τα συναισθήματα του εκφοβισμού και
της μη-αποδοχής από τους συνομηλίκους στο σχολικό περιβάλλον έτσι όπως
τα βιώνουν οι έφηβοι στην Ελλάδα σήμερα .Δελτίο Τύπου

15. Τούντας Γ. Το άρρωστο Σχολείο. Στο: www.neahygeia.gr Προσπέλαση: 2-11-
2008

16. Χιόνη Μ. (2009). Παρέμβαση για την πρόληψη του φαινομένου του σχολικού
εκφοβισμού (bullying) σε μαθητές της Α΄ Γυμνασίου. Διπλωματική εργασία
στο ΠΜΣ «Προαγωγή και Αγωγή Υγείας», Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
(αδημοσίευτη)

17. What adults can do. Στο:www.stopbullyingnow.hrsa.gov. Προσπέλαση
12/12/2007

4.2. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Μετά την οικογένεια στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας ακολουθεί το
σχολείο με την παιδαγωγική του δραστηριότητα. Ούτε η οικογένεια ούτε το σχολείο
θεωρεί τόσο απλή την προσαρμογή του παιδιού σε ορισμένους τομείς της κοινωνικής
ζωής. Το σχολείο προετοιμάζει το παιδί με την ανάλογη κοινωνική αγωγή και
προσπαθεί με τα μέσα που διαθέτει και με την όλη οργάνωσή του να το προσαρμόσει
στο πνεύμα της κοινωνικής ζωής. Οι εξεζητημένες προσπάθειες που έχουν σαν στόχο
την πρόωρη κοινωνικοποίηση του παιδιού δεν είναι αποδεκτές και οδηγούν τις
περισσότερες φορές σε αποτυχία. Στην εποχή μας σήμερα, είναι πολύ συχνό
φαινόμενο, αφού πολλοί γονείς προσπαθούν να κοινωνικοποιήσουν τα παιδιά τους με
ενέργειες που δεν είναι για την ηλικία και την ωρίμανση των παιδιών, ζητώντας από
αυτά το ακατόρθωτο. Στην περίοδο της σχολικής ζωής το παιδί πρέπει με τους
ενθουσιασμούς του, τις συγκινήσεις του και τις άλλες συναισθηματικές καταστάσεις
του να αποκτήσει το συναίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης, να αναπτύξει
θάρρος και πρωτοβουλία και να επιδείξει προθυμία για εργασία με ανάληψη
ευθυνών.

Κατά την προσχολική ηλικία τον πιο σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η
οικογένεια, αφού σε αυτήν τίθενται τα θεμέλια της προσωπικότητας του ατόμου και
της μελλοντικής προσαρμογής του. Το σχολείο, όμως, αποτελεί σημαντικό
παράγοντα για την ψυχοκοινωνική προσαρμογή και την κοινωνικοποίηση του
παιδιού. Στο σχολείο, και ειδικότερα στη σχολική τάξη, συνεχίζεται η διαμόρφωση
της προσωπικότητας και η κοινωνικοποίηση του παιδιού και ο εκπαιδευτικός οφείλει
να συμβάλλει στην προσπάθεια αυτή αναζητώντας τρόπους προσαρμογής οι οποίοι
θα τη διευκολύνουν.

Η βία στα πλαίσια του σχολείου παρατηρείται σε πολλές μορφές από και προς
διαφορετικές κατευθύνσεις. Μια από αυτές είναι και η επιθετικότητα που ασκεί ο
δάσκαλος προς τους μαθητές του. Ο δάσκαλος στην προσπάθειά του να μεταβιβάσει
τα πολιτισμικά αγαθά, τις στάσεις και αξίες του συστήματος που αντιπροσωπεύει σε
μια ομάδα μαθητών, έρχεται αντιμέτωπος με διαφορετικές αξίες και τρόπους
συμπεριφοράς. Στόχος του δασκάλου είναι η μετάδοση της γνώσης προς τους
μαθητές ενώ παράλληλα προσπαθεί να τους ευαισθητοποιήσει ώστε να κατανοήσουν
πόσο σημαντική είναι αυτή για τη μετέπειτα ζωή τους.

Παράλληλα, η επιθετική συμπεριφορά κάποιων μαθητών εναντίον των
δασκάλων, η απείθεια, οι συνεχείς ερωτήσεις και αντιρρήσεις στις απαντήσεις του
εκλαμβάνονται σαν αμφισβήτηση του ρόλου που η κοινωνία του ανέθεσε και κατ’
επέκταση ως προσωπική προσβολή183. Η πικρία και ο θυμός του δασκάλου μπορούν
να εκδηλωθούν με ξεσπάσματα θυμού, με σωματική αλλά κυρίως λεκτική
επιθετικότητα εναντίον του μαθητή184. Παρατηρείται ένα πλήθος μορφών
επιθετικότητας από την απλή ειρωνεία μέχρι την προσωπική προσβολή και το
βρίσιμο185. Ο δάσκαλος μπορεί να μειώσει τη βαθμολογία, να υποβάλλει ασαφείς
ερωτήσεις, να βάζει δύσκολα προβλήματα προχωρώντας, ίσως, με τον τρόπο αυτό
στον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση του μαθητή186. Αρκετές φορές από την
απλή επίπληξη μπορεί να φτάσει μέχρι την άσκηση βίας, όπως το τράβηγμα του
αυτιού, το χαστούκι και τη βέργα187.

Ακόμη, η αξιολόγηση των μαθητών από το δάσκαλο με μοναδικό κριτήριο
της σχολική επίδοση και την συνέπειά τους στο σχολικό πρόγραμμα τους κατατάσσει
σε κατηγορίες, σε καλούς και κακούς αγνοώντας σχεδόν τη συνολική τους
προσωπικότητα. Ο δάσκαλος οφείλει να διατηρεί μία ισότιμη στάση απέναντι στους
μαθητές. Συγκεκριμένα, δεν πρέπει να προβαίνουν σε διακρίσεις και απαξιωτικές
κρίσεις για το «πνευματικό επίπεδο» ορισμένων θορυβούντων μαθητών, οι οποίοι
άλλωστε συνήθως θορυβούν ακριβώς για να εκδηλώσουν έτσι την αντίδρασή τους σ’
ένα εχθρικό γι’ αυτούς –όπως οι ίδιοι το αντιλαμβάνονται- περιβάλλον188.

Παράγοντες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εκδήλωση παραβατικής
συμπεριφοράς είναι πολλοί. Προβλήματα μπορεί να εντοπίζονται στον συναγωνισμό
των μαθητών, όπως για παράδειγμα οι εξετάσεις. Ο κάθε μαθητής προσπαθεί και έχει
σαν στόχο να πάρει μεγαλύτερο βαθμό. Αυτός ο ανταγωνισμός εξασθενεί τους
όποιους φιλικούς δεσμούς υπάρχουν και οδηγεί στην εκδήλωση επιθετικότητας189.
Έτσι το παιδί βιώνει μέσα στο σχολείο τον ανταγωνισμό αντιλαμβάνοντας ότι η
αποτυχία αποδοκιμάζεται. Η ματαίωση αυτή του παιδιού το οδηγεί στο συμπέρασμα
ότι το αίτιο αυτής του της αποτυχίας είναι ο δάσκαλος και οι συμμαθητές του
θεωρώντας τους αντιπάλους τους οποίους πρέπει να κερδίσει. Η αποτυχία της υγιούς
κοινωνικοποίησης του παιδιού μπορεί να αποτελέσει αίτιο για την εκδήλωση
επιθετικής συμπεριφοράς και σε αρκετές περιπτώσεις την εμφάνιση
παραβατικότητας190.

Ολοκληρώνοντας πρέπει να τονιστεί ότι πολλές φορές το παιδί υιοθετεί και
οικειοποιείται πολλά χαρακτηριστικά αλλά και την ίδια τη συμπεριφορά του
δασκάλου του. Αυτή η επίδραση και η συνταύτιση του παιδιού με τους δασκάλους
του εξαρτάται και από μία σειρά χαρακτηριστικών του προτύπου, όπως είναι για
παράδειγμα το γόητρο, η δύναμη και η ελκυστικότητα191.

1.1.1. ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ - BULLYING ΣΥΜΦΩΝΑ
ΜΕ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Προσπαθώντας να παραθέσουμε τους ορισμούς που έχουν διατυπωθεί ώστε
να βοηθήσουν στην κατανόηση του φαινομένου, αρχικά θα προβούμε σε ένα γενικό
ορισμό, ο οποίος αναφέρει ότι το bullying είναι ένα φαινόμενο νεανικής
παραβατικότητας που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου, αναφέρεται σε ένα
εύρος συμπεριφορών και χαρακτηριστικό του είναι η χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή
συνομήλικων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση7.

Ο βίαιος αυτός
εκφοβισμός που παρατηρείται ανάμεσα στους μαθητές, αναφέρεται στην εκδήλωση
παραβατικής συμπεριφοράς8 με στόχο άτομα που είναι δύσκολο να υπερασπιστούν
τον εαυτό τους9.

Εκείνο που διαφοροποιεί το είδος αυτό βίας από τα υπόλοιπα μέσα
σε μία κοινωνία είναι ότι η σχολική βία αναφέρεται στην επιβολή της βούλησης ενός
μέρους προς ένα άλλο με σκοπό την πρόκληση ζημιάς ή βλάβης μέσα στα πλαίσια,
όμως, της εκπαιδευτικής διαδικασίας10.

Ένας εξίσου ενδιαφέρον ορισμός είναι εκείνος που αναφέρει ότι ο σχολικός
εκφοβισμός - bullying είναι η κύρια μορφή με την οποία εμφανίζεται η σχολική βία
και αποτελεί εσκεμμένη πράξη, που αποσκοπεί στην πρόκληση σωματικού ή ψυχικού
πόνου και στην υποταγή του θύματος11.

Σχετικά με τη διεθνή βιβλιογραφία, ένας ευρύς ορισμός αναφέρει ότι το
bullying είναι όταν ένας μαθητής επανειλημμένα είναι εκτεθειμένος σε αρνητικές
ενέργειες εκ μέρους ενός ή περισσότερων άλλων μαθητών, οι οποίες εκδηλώνονται
ως μορφές βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς12.

Το bullying, ακόμη, συνεπάγεται
έλλειψη ισορροπίας στη δύναμη μεταξύ των ατόμων που εκφοβίζουν και του
θύματος, καθώς το δεύτερο καθίσταται αδύναμο να υπερασπιστεί τον εαυτό του και
παραμένει αβοήθητο μπροστά στους άλλους, γεγονός που οι ειδικοί ονομάζουν μία
ασύμμετρης δύναμης σχέση13.

Επιπλέον, στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάται ο ορισμός σύμφωνα με τον
οποίο το bullying είναι μια επιθετική συμπεριφορά η οποία είναι σκόπιμη και
περιλαμβάνει έλλειψη ισορροπίας της ισχύς ή της δύναμης. Συχνά, επαναλαμβάνεται
πάνω από μία φορά και μπορεί να πάρει πολλές μορφές14. Έρευνα έχει καταδείξει ότι
μπορεί να διαρκεί για σύντομο χρονικό διάστημα, με το 19% των περιστατικών να
διαρκεί για ένα χρόνο15, παιδιά να έχουν εκφοβισθεί κάποια στιγμή στη σχολική τους
φοίτηση, άλλα να εκφοβίζονται πολλές φορές μέσα στη ίδια εβδομάδα και άλλα να
είναι χρόνια θύματα16.

Στους ορισμούς για το bullying θα πρέπει να συμπεριληφθεί και εκείνος που
έχει διατυπωθεί από τους Besag και Olweus. Οι ίδιοι περιγράφουν το φαινόμενο ως
τη χρήση τη δύναμης ή της θέσης κάποιου για να εκφοβίσει, πληγώσει ή ταπεινώσει
ένα άλλο άτομο με λιγότερη δύναμη ή χαμηλότερη θέση. Οι ίδιοι αναφέρουν, ακόμη,
ότι το bullying πρέπει να διακρίνεται από άλλες ομοιόβαθμες επιθέσεις ή
συγκρούσεις. Διότι πάντα προϋποθέτει την ανισομέρεια μεταξύ του ατόμου που
εκφοβίζει και του θύματος17.

O Olweus παραθέτει, επίσης, τη διαφορά του bullying με το «πείραγμα» στα
πλαίσια του παιχνιδιού. Το «πείραγμα» αυτό συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και
δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων. Από την άλλη μεριά, ο
σχολικός εκφοβισμός συμβαίνει ανάμεσα σε παιδιά τα οποία δεν είναι φίλοι.

Η χαρακτηριστική ανισορροπία δύναμης που υφίσταται και αναφέρθηκε σε
προηγούμενο σημείο, οφείλεται στο γεγονός ότι ένα παιδί τυχαίνει να είναι πιο
μεγαλόσωμο ή δημοφιλέστερο ή ακόμη στο ότι μπορεί κάποια παιδιά να συνωμοτούν
εναντίον κάποιου άλλου.

Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό
αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί
αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα
στα όρια του παιχνιδιού18.

Στη διεθνή βιβλιογραφία, για το συγκεκριμένο θέμα που πραγματεύεται η
παρούσα εργασία, σημαντική θέση καταλαμβάνει ένας πιο γενικευμένος ορισμός που
περιγράφει το φαινόμενο του εκφοβισμού (bullying) ή θυματοποίησης
(victimization), όπως διαφορετικά είθισται να αναφέρεται ο εκφοβισμός.

Ο ορισμός αυτός διατυπώνεται από τον Olweus και αναφέρει ότι το φαινόμενο του εκφοβισμού
ή θυματοποίησης αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς που εμφανίζεται κυρίως
στη σχολική πραγματικότητα με σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχοσυναισθηματική
ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου και τη διαδικασία της μάθησης.

Συγκεκριμένα,
ένας μαθητής εκφοβίζεται ή θυματοποιείται όταν εκτίθεται επανειλημμένα και για
αρκετό χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις άλλου ή άλλων μαθητών, που
εκδηλώνονται ως μορφές βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς19.

Μπορούμε εύκολα, λοιπόν, από την παράθεση όλων των παραπάνω ορισμών
για τον σχολικό εκφοβισμό όπως αυτοί αναφέρονται τόσο στην ελληνική όσο και στη
διεθνή, κυρίως, βιβλιογραφία να διαπιστώσουμε πόσο δύσκολο είναι να δοθεί ένας
ενιαίος ορισμός που να περιγράφει με σαφήνεια το φαινόμενο. Η ποικιλία των
ορισμών αυτών οφείλεται σε διάφορους παράγοντες οι οποίοι μπορούν να
συνοψιστούν στη διαφορετικότητα των πολιτισμικών, πολιτικών και κοινωνικών
συνθηκών που χαρακτηρίζουν τη κάθε χώρα και το περιβάλλον (σχολικό και μη)
μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται ένα παιδί.

Με βάση αυτή τη διαπίστωση κρίνεται ακόμη απαραίτητο να αναφερθεί ότι
μία συμπεριφορά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «βίαιη» και να συνιστά εκφοβισμό
όταν οριοθετείται μέσα σ’ ένα κοινό σύστημα νοήματος που δημιουργούν οι ίδιοι
μαθητές και συνομήλικοι οι οποίοι ταυτόχρονα ορίζουν αν μία πράξη είναι αποδεκτή
ή όχι 20.

Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι στο σχολικό εκφοβισμό, παρέες πιτσιρικάδων
«εκπαιδεύονται» στη βία προκειμένου να δημιουργήσουν ένα μικρόκοσμο μέσα στον
οποίο μπορούν να αναδειχθούν, να επιβληθούν και να κερδίσουν σεβασμό και
αναγνώριση από τους ομηλίκους τους21.

«Πολλά πράγματα έβαλες αυτή η λέξη να εννοεί» ,είπε η Αλίκη κάπως συλλογισμένα

«Οταν βάζω μια λέξη να κάνει τόση δουλειά, όπως αυτή, την πληρώνω πάντα περισσότερο»,
είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτη.

Λούις Κάρολ : Μες τον Καθρέπτη

1. Να δώσει ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά να εκδηλώσουν τα ταλέντα τους. Πχ με οργάνωση εκθέσεων ζωγραφικής, χειροτεχνίας, γελοιογραφίας ή διαγωνισμού έκθεσης, ποίησης, χορού, φωτογραφίας, ανάγνωσης, παντομίμας κλπ

2. Να ενισχύσει τις ομαδικές διαδικασίες μέσα από ομαδικά αθλήματα, τόσο ενδοσχολικά όσο και κυρίως διασχολικά.

3. Να φροντίσει την εμφάνιση του χώρου του σχολείου και να εμπλέξει και τα παιδιά στη βελτίωσή του. Πχ στους εξωτερικούς τοίχους μπορεί να δοθεί η ευκαιρία σε κάθε τμήμα να τους διακοσμήσουν με ωραίες ζωγραφιές. Ή ακόμη να μπει σε εφαρμογή πρόγραμμα σχολικού κήπου.

4. Έκδοση εφημερίδας του σχολείου από συντακτική ομάδα που θα απαρτίζεται από παιδιά διαφόρων τάξεων.

5. Οργάνωση χορωδίας ή και ορχήστρας του σχολείου.

6. Λειτουργία δανειστικής βιβλιοθήκης και διοργάνωση εκθέσεων βιβλίων, επισκέψεων συγγραφέων, λέσχης ανάγνωσης, διαγωνισμού ανάγνωσης.

7. Δημιουργία ιστοσελίδας του σχολείου και λειτουργία σε συνεργασία με τους μαθητές.

8. Περιβαλλοντικές δραστηριότητες όπως πχ δεντροφύτευση, καθαρισμός παραλίας κλπ.

9. Διοργάνωση εκδρομών με συμμετοχή και των γονέων των μαθητών

10. Διοργάνωση αγώνων δρόμου, ποδηλάτου, σκακιού και μάλιστα σε κοινές διοργανώσεις με άλλα σχολεία της περιοχής

11. Επαφές και συναντήσεις με ανθρώπους που έχουν διακριθεί στον τομέα τους και μπορούν και πρέπει να αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά.

12. Επισκέψεις σε χώρους κοινωνικής ευαισθησίας, πχ γηροκομεία, συσσίτια απόρων κλπ.

13. Γνωριμία με το έργο διαφόρων συλλόγων της περιοχής μας, αθλητικών, πολιτισμού, περιβάλλοντος, φιλανθρωπικών κλπ

14. Συμμετοχή του σχολείου σε εράνους αλλά και διοργάνωση εκδηλώσεων για ενίσχυση ομάδων του πληθυσμού που έχουν ανάγκη τη βοήθειά μας. Πχ διοργάνωση χριστουγεννιάτικου μπαζάρ με σκοπό να συγκεντρωθούν χρήματα για κάποιο φορέα προστασίας των παιδιών.

15. Αξιοποίηση των παγκόσμιων ημερών αλλά και των παγκόσμιων οργανισμών που έχουν σχέση με τη βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων και την προάσπιση των ιδανικών που τις προάγουν.

Μεταφορτώθηκε από το χρήστη BlahBlahBlah2145 την 10 Αύγ 2011

UPDATE, PLEASE READ

To all my friends and supporters,

I made this video 4 months ago just before school was about to start. I was 13. It was a very emotionally dark time in my life. I made the video at 4:00am in the morning; I hadn't been sleeping at night for a long time, too many things going on in my head. I was dreading going back to school and I had not come out to my family yet.

Only my closest friends knew. I didn't know how to say what I needed to say. All I could think about were all the bad things that had been happening at school last year, every year for that matter. I just couldn't bare to go through that anymore. I was done being fake happy, pretending hateful words didn't hurt, done hiding it from my family.

So this video was made for my friends that had moved on to High School who were worried for me, to say to them that I was going to take a stand, and to the haters at my middle school that I'm not going anywhere. I am who I am. I posted the video here and told people were to find it. That was it.

My friends were moved by the video and thought I did something important. I was encouraged to upload it to my Facebook page so more people could see it. Maybe it could help someone else going through the same thing. So I linked it Dec. 1st. My Parents saw it for the first time Dec, 2nd.
Then..... all this happened.

I never expected in a million years that it would have such a wonderful impact on so many people. I am truly humbled and truly thankful for all the love, encouragement and support from people all over the world. It's been incredibly overwhelming. I don't know what to say. Thank you so, so much!

Lastly, yes you have seen me happy in a couple short videos replies I posted; I would think that would be a good thing , and yes I do have friends, my High School friends, and I have made friends because when I came out they realized that they had hurt me and that they fealt sorry. The video is real, and true.

In the last few months everything eventually came out in the open, I felt a huge weight off my shoulders; I'm happy, I'm excepted for who I am, I'm more confident and feel stronger every day.

Thank you all, Love and peace to all who are hurting.

Jonah Mowry

ΜΑΡΙΟΡΗ έγραψε:

Ημερίδα για τους Κανόνες Ασφαλούς Πλοήγησης στο Διαδίκτυο από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στην Ηγουμενίτσα!

Το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, σε συνεργασία με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, διοργανώνει το Σάββατο 21-1-2012 και ώρα 19:00 στο Συνεδριακό Κέντρο του Ξενοδοχείου “ANGELLIKA PALLAS”, στην Ηγουμενίτσα, την ακόλουθη Ημερίδα:«Κανόνες Ασφαλούς Πλοήγησης στο Διαδίκτυο - Cyber Bullying».

Η εν λόγω ημερίδα απευθύνεται κυρίως σε γονείς και παιδιά, αλλά και σε όσους ενήλικες επιθυμούν απλά να μάθουν περισσότερα για το πώς μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του ψηφιακού κόσμου και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

Στόχος είναι οι γονείς να μπορέσουν να κατανοήσουν το διαδίκτυο και να προφυλάξουν τα παιδιά τους από τους νέους κινδύνους που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, απολαμβάνοντας παράλληλα τα πολλαπλά οφέλη του Διαδικτύου.

Οι γονείς, καθώς και τα παιδιά θα μπορούν μέσα από τη διαδραστική συμμετοχή τους στην Ημερίδα να ενημερωθούν, από τον Προϊστάμενο της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Αστυνομικό Διευθυντή Εμμανουήλ Σφακιανάκη, καθώς και από εξειδικευμένους Αξιωματικούς, για την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο, για τους κινδύνους που ελλοχεύουν κατά την πλοήγηση τους σε αυτό.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://892fm.blogspot.com/2012/01/blog-post_07.html

Θα έχουμε βλέπω την τιμή να συναντήσουμε τον κ. Σφακιανάκη; Για το cyber Bullying; Αυτό και αν είναι είδηση...